İç Geçerlik ve Dış Geçerlik | Farklar, Tehditler ve Örnekler

Bir araştırmada neden–sonuç ilişkisini test ederken, geçerlik iki temel boyutta değerlendirilir: iç geçerlik ve dış geçerlik.

• İç geçerlik, elde edilen neden–sonuç ilişkisinin gerçekten güvenilir olup olmadığını; yani sonuçların başka değişkenlerden etkilenip etkilenmediğini gösterir.

• Dış geçerlik ise elde edilen bulguların farklı örneklemler, koşullar ve ortamlara genellenebilirlik düzeyini ifade eder.

Araştırmanın geçerliği, büyük ölçüde deneysel tasarımın gücüne bağlıdır. Kullanılan ölçüm araçlarının doğruluğu da ayrıca ölçüm geçerliği açısından değerlendirilmelidir.

🔹 İç ve Dış Geçerlik Arasındaki Denge

Araştırmalarda iç ve dış geçerlik arasında genellikle bir denge (trade-off) bulunur. Birini artırmak, çoğu zaman diğerinin azalmasına neden olur.

📘 Örnek:

Bir neden–sonuç ilişkisi laboratuvar ortamında incelendiğinde dış etkenler kontrol altına alındığı için iç geçerlik yüksektir. Ancak bu yapay ortam, gerçek dünyadan farklı olduğu için dış geçerlik düşer.

Çözüm: Araştırma önce kontrollü ortamda (laboratuvar) yürütülerek neden–sonuç ilişkisi doğrulanabilir. Ardından aynı çalışma saha koşullarında tekrarlanarak sonuçların gerçek dünyada da geçerli olup olmadığı test edilebilir.

🔹 İç Geçerliği Tehdit Eden Faktörler

Bir araştırmada iç geçerlik, çeşitli yan etkiler veya kontrol edilemeyen değişkenler tarafından zayıflatılabilir.

Aşağıda en yaygın sekiz tehdit yer almaktadır:

Tehdit	Açıklama	Örnek
Tarih	Beklenmedik olaylar araştırma sürecini etkiler.	Araştırma sırasında yeni bir yönetici göreve başlar ve çalışan memnuniyeti artar.
Olgunlaşma	Zamanın geçişi bağımlı değişkeni etkiler.	6 aylık süreçte çalışanlar deneyim kazanır ve doğal olarak daha memnun hale gelir.
Test Etkisi	Ön test, son test sonuçlarını etkiler.	Çalışanlar tutarlılık kaygısıyla aynı cevapları verir.
Katılımcı Seçimi	Deney ve kontrol grupları başlangıçta eşdeğer değildir.	Gönüllü katılanlar zaten daha motive çalışanlardır.
Katılım Kaybı	Katılımcıların araştırmadan ayrılması sonucu gruplar değişir.	Memnun olmayan çalışanlar işten ayrılır, ortalama memnuniyet yapay olarak yükselir.
Ortalamaya Dönme	Aşırı uç değerler ikinci ölçümde ortalamaya yaklaşır.	İlk testte çok düşük puan alan çalışanlar, ikinci testte doğal olarak daha yüksek puan alır.
Ölçüm Değişimi	Ölçüm aracı süreç içinde değişir.	Ön testte 10, son testte 15 soru içeren anket kullanılır.
Sosyal Etkileşim	Gruplar arası etkileşim sonuçları etkiler.	Sabit saatle çalışan grup, esnek saatli gruba tepki gösterir ve memnuniyeti azalır.

🔹 Dış Geçerliği Tehdit Eden Faktörler

Dış geçerlik, araştırmanın sonuçlarının genellenebilirliğini tehdit eden faktörlerden etkilenir.

Tehdit	Açıklama	Örnek
Test Etkisi	Ön test, katılımcıların deneysel uygulamaya tepkisini değiştirir.	Çalışanlar anketten sonra iş doyumu hakkında daha fazla düşünmeye başlar.
Örneklem Yanlılığı	Örneklem, evreni temsil etmez.	Deney grubundaki çalışanlar diğer departmanlara göre daha gençtir; sonuçlar genellenemez.
Hawthorne Etkisi	Katılımcılar gözlemlendiklerini bildikleri için davranışlarını değiştirir.	Deneye katılan çalışanlar, gözlendiğini fark edip daha çok çaba gösterir ve memnuniyet artar.

Diğer olası tehditler: kültürel farklılıklar, deney koşullarının doğallığı, uygulama ortamının yapaylığı gibi faktörler de dış geçerliği azaltabilir.

🔹 İç ve Dış Geçerlik Arasında Uygulamalı Denge

• İç geçerliği artırmak için: değişkenleri sıkı kontrol altında tutmak, randomizasyon yapmak, ölçüm aracını sabit tutmak gerekir.

• Dış geçerliği artırmak için: farklı örneklemler, gerçekçi ortamlar ve uzun dönemli gözlemler tercih edilmelidir.

Bir araştırma hem laboratuvar hem saha aşamalarını içerdiğinde, bilimsel geçerlilik en üst düzeye çıkar.

🔹 Akademik Değerlendirme Notu

Araştırma bulgularının güvenilirliğini sağlamak için iç geçerlik, bu bulguların genellenebilirliğini sağlamak için ise dış geçerlik dikkatle değerlendirilmelidir.

İdeal bir araştırma, neden–sonuç ilişkisini doğru biçimde ortaya koyarken, aynı zamanda farklı ortamlarda da geçerliliğini koruyabilmelidir.

❓ İç ve Dış Geçerlik Hakkında Sık Sorulan Sorular

🔹 İç ve dış geçerlik arasındaki fark nedir?

İç geçerlik, test edilen neden–sonuç ilişkisinin başka değişkenlerden etkilenmeden ne kadar güvenilir biçimde ortaya konduğunu ifade eder.Dış geçerlik ise bir araştırmadan elde edilen sonuçların farklı durumlara, gruplara veya ortamlara genellenebilirlik düzeyini gösterir.

Bir araştırmanın geçerliği, büyük ölçüde deneysel tasarımın kalitesine bağlıdır. Ölçüm araçlarının tutarlılığı da bu sürecin temel belirleyicisidir.

🔹 İç geçerliği tehdit eden faktörler nelerdir?

İç geçerliği zayıflatan sekiz temel tehdit bulunmaktadır:

1️⃣ Tarih: Araştırma sürecinde meydana gelen beklenmedik olaylar sonucu etkiler.

2️⃣ Olgunlaşma: Zamanın geçmesiyle katılımcı özellikleri değişir.

3️⃣ Ölçüm Aracı Değişimi: Veri toplama aracı süreç içinde farklılaşır.

4️⃣ Test Etkisi: Ön test, son test yanıtlarını etkiler.

5️⃣ Seçim Yanlılığı: Deney ve kontrol grupları başlangıçta eşit değildir.

6️⃣ Ortalamaya Dönme: Aşırı uç değerler sonraki ölçümde ortalamaya yaklaşır.

7️⃣ Sosyal Etkileşim: Gruplar arası iletişim sonuçları değiştirir.

8️⃣ Katılım Kaybı: Katılımcıların araştırmadan ayrılması sonuçları çarpıtır.

🔹 Dış geçerlik türleri nelerdir?

Dış geçerlik iki ana boyutta incelenir:

• Popülasyon geçerliği: Bulguların farklı örneklemler veya topluluklara genellenebilirliği.

• Ekolojik geçerlik: Bulguların farklı ortamlar, koşullar ve zamanlarda geçerli olma düzeyi.

🔹 Dış geçerliği tehdit eden faktörler nelerdir?

Dış geçerliği zayıflatan yedi temel faktör vardır:

1️⃣ Seçim yanlılığı: Katılımcılar, hedef popülasyonu temsil etmez.

2️⃣ Tarih: Çalışma sırasında yaşanan olaylar sonuçları etkiler.

3️⃣ Araştırmacı etkisi: Araştırmacının beklentileri katılımcı davranışını değiştirebilir.

4️⃣ Hawthorne etkisi: Katılımcılar gözlemlendiklerini bildikleri için davranışlarını değiştirir.

5️⃣ Test etkisi: Ön test, deneysel uygulamaya verilen tepkiyi değiştirir.

6️⃣ Yetenek–uygulama etkileşimi: Katılımcı özellikleri ile uygulama biçimi arasındaki etkileşim.

7️⃣ Durum etkisi: Deney koşullarının yapay veya sınırlı olması genellenebilirliği düşürür.

🔹 Deneysel tasarım nedir?

Deneysel tasarım, araştırmacının değişkenler arasındaki ilişkileri test etmek için planladığı yöntemsel adımlar bütünüdür.

Başarılı bir deney tasarımı için şu unsurlar belirlenmelidir:

• Test edilebilir bir hipotez,

• Değiştirilecek bir veya daha fazla bağımsız değişken,

• Ölçülecek bir veya daha fazla bağımlı değişken.

📘 Planlama aşamasında dikkat edilmesi gerekenler:

• Değişkenler nasıl manipüle edilecek?

• Karıştırıcı değişkenler nasıl kontrol edilecek?

• Kaç katılımcı dâhil edilecek?

• Deneysel uygulama gruplara nasıl atanacak?

🔹 Güçlü Bir Araştırma Nasıl Bir Bilimsel Denge İçermelidir?

İç geçerlik, neden–sonuç ilişkilerinin doğruluğunu, dış geçerlik ise bu ilişkilerin genellenebilirliğini belirler.

Bilimsel açıdan güçlü bir araştırma, iç geçerliği yüksek tutarken dış geçerliği de koruyacak biçimde dengelenmiş bir deneysel tasarım içerir.