İç Geçerlik | Tanım, Tehditler ve Örnekler

İç Geçerlik Nedir?

İç geçerlik, bir araştırmada kurulan neden–sonuç ilişkisinin, başka değişkenlerle açıklanamadan güvenle ortaya konulabilme derecesidir.

Başka bir deyişle, bir deneyde gözlenen etki gerçekten uygulanan işlemden mi kaynaklanıyor, yoksa araya giren başka bir etken mi sonucu etkiliyor sorusunun yanıtıdır.

📘 Örnek:

Bir araştırmada “kahve içmenin hafızayı güçlendirdiği” hipotezi test ediliyor. Sabah oturumundaki katılımcılar kahve (deney grubu), akşam oturumundakiler su (kontrol grubu) içiyor. Sonuçta kahve içen grup daha yüksek hafıza puanı alıyor.

Ancak bu durumda, kahvenin etkisinden ziyade “günün saati” faktörü sonucu etkilemiş olabilir. Bu nedenle araştırmanın iç geçerliği düşüktür ve neden–sonuç ilişkisi kesin olarak kurulamaz.

🔹 İç Geçerliğin Önemi

İç geçerliği yüksek bir araştırma, nedensel ilişkinin güvenilirliğini garanti eder. Eğer iç geçerlik zayıfsa, iki değişken arasında gözlenen ilişki gerçekte başka bir değişkenden kaynaklanıyor olabilir. Dolayısıyla, bir araştırmanın bilimsel açıdan inandırıcı olabilmesi için yüksek iç geçerlik zorunludur.

🔹 İç Geçerlik İçin Gerekli Üç Şart

Bir nedensel ilişkiyi deneysel olarak doğrulamak için üç koşulun aynı anda sağlanması gerekir:

1️⃣ Eş zamanlı değişim: Bağımsız ve bağımlı değişken birlikte değişmelidir.

2️⃣ Zamansal öncelik: Nedensel değişken (işlem) etkiden önce gerçekleşmelidir.

3️⃣ Karıştırıcı değişken yokluğu: Gözlenen sonuçlar başka bir faktörle açıklanamamalıdır.

📘 Yukarıdaki kahve deneyinde:

• Kahve (bağımsız değişken) ile hafıza (bağımlı değişken) birlikte artmıştır ✅

• Kahve içimi testten önce gerçekleşmiştir ✅

• Ancak günün saati faktörü sonucu açıklayabilir ❌

Bu nedenle çalışma düşük iç geçerliklidir.

🔹 İç ve Dış Geçerlik Arasındaki Denge

İç geçerlik artarken genellikle dış geçerlik (genellenebilirlik) azalır. Çünkü dış etkenleri sıkı şekilde kontrol etmek, çalışmayı doğal ortamdan uzaklaştırır.

📘 Örnek: Kahve ve hafıza çalışmasında yalnızca üniversite öğrencilerinin seçilmesi iç geçerliği güçlendirir. Ancak bu durumda, sonuçların toplumun diğer kesimlerine genellenmesi zorlaşır → dış geçerlik düşer.

🔹 Tek Gruplu Çalışmalarda Tehditler

Tehdit	Açıklama	Örnek
Tarih	Çalışma sürecinde yaşanan dış olaylar sonucu etkiler.	Çalışma bitmeden önce işten çıkarma söylentileri yayılır, performans düşer.
Olgunlaşma	Zamanın geçişiyle doğal değişimler meydana gelir.	Katılımcılar işi zamanla öğrenir, performans kendiliğinden artar.
Ölçüm Aracı	Ön test ve son test farklı ölçüm içerir.	İlk test 15 dk, ikinci test 30 dk sürer.
Test Etkisi	Ön test, son test yanıtlarını etkiler.	Katılımcılar testin amacını anlayıp daha yüksek puan alır.

Önlem Önerileri:

• Deneye kontrol grubu eklemek.

• Daha geniş örneklem kullanmak.

• Çalışmanın amacını gizleyen dolgu soruları eklemek.

🔹 Çok Gruplu Çalışmalarda Tehditler

Tehdit	Açıklama	Örnek
Seçim Yanlılığı	Gruplar başlangıçta eşdeğer değildir.	Düşük puanlılar mobil uygulama grubuna atanır.
Ortalamaya Dönme	Uç değerler sonraki ölçümde ortalamaya yaklaşır.	Başlangıçta çok düşük puan alanlar ikinci testte doğal olarak yükselir.
Sosyal Etkileşim	Gruplar arası iletişim sonucu davranışlar değişir.	Kontrol grubu, deney grubuna kıyasla moral kaybı yaşar.
Katılım Kaybı	Katılımcıların çalışmadan ayrılması sonucu dengesizlik oluşur.	Katılanların %20’si verilerini tamamlamaz, çoğu kontrol grubundandır.

Önlem Önerileri:

• Katılımcıların rastgele atanması.

• Katılımcıların çalışmanın amacından habersiz olması.

• Tüm gruplar için eşit koşullar sağlanması.

🔹 Akademik Yorum ve Bilimsel Denge

İç geçerlik, araştırmalarda nedensel yorumun güvenilirliğini belirleyen temel ölçüttür. Güçlü bir deneysel tasarım, karıştırıcı değişkenleri ortadan kaldırarak elde edilen ilişkinin gerçekten bağımsız değişkenden kaynaklandığını gösterir. Bu nedenle, her araştırmacı deneyini planlarken iç geçerlik–dış geçerlik dengesini titizlikle gözetmelidir.

❓ İç Geçerlik Hakkında Sık Sorulan Sorular

🔹 İç geçerlik nedir?

İç geçerlik, bir araştırmada kurulan neden–sonuç ilişkisinin, başka değişkenlerle açıklanamadan güvenilir biçimde ortaya konulabilme derecesidir.

Yani araştırmacı, gözlenen etkinin gerçekten bağımsız değişkenden mi kaynaklandığına emin olabiliyorsa, çalışmanın iç geçerliği yüksektir.

🔹 İç geçerliği tehdit eden faktörler nelerdir?

İç geçerliği zayıflatabilecek sekiz temel tehdit bulunmaktadır:

1️⃣ Tarih: Çalışma süresince yaşanan dış olaylar sonuçları etkileyebilir.

2️⃣ Olgunlaşma: Katılımcıların zaman içinde doğal olarak değişmesi.

3️⃣ Ölçüm Aracı: Kullanılan test veya aracın zamanla farklılık göstermesi.

4️⃣ Test Etkisi: Ön testin, son test sonuçlarını etkilemesi.

5️⃣ Seçim Yanlılığı Grupların başlangıçta eşit olmaması.

6️⃣ Ortalamaya Dönme: Aşırı uç değerlerin sonraki ölçümlerde ortalamaya yaklaşması.

7️⃣ Sosyal Etkileşim: Gruplar arası iletişimin davranışları değiştirmesi.

8️⃣ Katılım Kaybı: Katılımcıların çalışmadan ayrılmasıyla grupların dengesizleşmesi.

🔹 İç ve dış geçerlik arasındaki fark nedir?

İç geçerlik, test edilen neden–sonuç ilişkisinin başka faktörlerden etkilenmeden doğruluğunu gösterir.Dış geçerlik ise elde edilen sonuçların farklı örneklemler, ortamlar veya koşullara genellenebilirlik düzeyini ifade eder.

Bir araştırmanın geçerliği, büyük ölçüde deneysel tasarımın yapısına bağlıdır.

Sıkı kontrol sağlandığında iç geçerlik artar; ancak bu durum bazen dış geçerliği azaltabilir.

🔹 Katılım kaybı iç geçerliği nasıl tehdit eder?

Katılım kaybı, özellikle deney ve kontrol gruplarındaki kayıp oranları farklı olduğunda ciddi bir iç geçerlik tehdidi oluşturur.Bu durum, iki grup arasında başlangıçta var olmayan farklılıkların oluşmasına yol açabilir.

Örneğin, deney grubunda daha motive bireyler çalışmayı tamamlarken, kontrol grubunda daha az motive bireylerin ayrılması, sonuçların bağımsız değişken yerine katılım farkından etkilenmesine neden olur.

Böylece, değişkenler arasında gerçekte olmayan bir ilişki varmış gibi görünebilir veya var olan ilişki zayıflamış gibi görünebilir.

İç geçerlik, araştırmanın neden–sonuç ilişkisinin doğruluğunu ve güvenilirliğini temsil eder. Yüksek iç geçerlik; iyi planlanmış bir deneysel tasarım, eşit koşullar, rastgele atama ve düşük kayıp oranlarıyla sağlanır.

Bilimsel açıdan güçlü bir araştırma, karıştırıcı değişkenleri kontrol ederek yalnızca bağımsız değişkenin etkisini güvenle ölçebilen bir yapıya sahiptir.