Yakınsak Geçerlik: Tanımı, Önemi ve Uygulama Örnekleri

Yakınsak geçerlik, bir testin aynı ya da benzer kavramları ölçen diğer testlerle ne kadar ilişkili olduğunu gösteren geçerlik türüdür.

Buradaki “kavram” (yapı), doğrudan gözlemlenemeyen; ancak davranış, tutum ya da düşünce biçimleriyle ölçülebilen soyut bir özelliktir.

İdeal durumda, aynı yapıyı ölçen iki testin sonuçları arasında orta veya yüksek düzeyde bir pozitif ilişki (korelasyon) bulunur. Bu yüksek korelasyon, testin yakınsak geçerliğinin; dolayısıyla yapı geçerliğinin güçlü olduğunu gösterir.

📘 Örnek:

Öfke düzeyini ölçmek için hem gözlem hem de öz-bildirim (anket) yöntemini kullanıyorsunuz. Elde edilen puanlar birbirine yakınsa, bu iki yöntemin aynı yapıyı ölçtüğünü gösterir ve testin yakınsak geçerliği yüksektir.

🔹 Yakınsak Geçerlik – Yapı Geçerliği İlişkisi

Yakınsak geçerlik, yapı geçerliğinin bir alt boyutudur. Yapı geçerliği, bir testin hedeflediği soyut kavramı gerçekten ölçüp ölçmediğini belirlerken; yakınsak geçerlik, bu kavramın benzer yapılarla tutarlı biçimde ilişkili olup olmadığını değerlendirir.

📘 Örnek:

Benlik saygısını ölçen bir test ile dışadönüklüğü ölçen bir test arasında pozitif ilişki bulunması beklenir. Benlik saygısı yüksek bireylerin genellikle daha dışadönük olmaları bu ilişkiyi destekler. Dolayısıyla, bu iki testin sonuçları arasında yüksek korelasyon varsa, yakınsak geçerlik yüksektir.

🔹 Yakınsak ve Ayrıksak Geçerlik Arasındaki Fark

Yakınsak geçerlik benzerlikleri, ayrıksak geçerlik ise farklılıkları test eder.

Karşılaştırma	Yakınsak Geçerlik	Ayrıksak Geçerlik
Amaç	Benzer kavramlar arasında pozitif ilişkiyi test eder	Farklı kavramlar arasında ilişkisizlik veya zayıf ilişkiyi test eder
Beklenen sonuç	Yüksek pozitif korelasyon	Düşük veya sıfıra yakın korelasyon
Örnek	Benlik saygısı ↔ Dışadönüklük	Dürüstlük ↔ Renk tercihi

Bu iki tür geçerlik birlikte değerlendirildiğinde, bir ölçüm aracının yapı geçerliğine sahip olup olmadığı ortaya çıkar.

🔹 Yakınsak Geçerlik Nasıl Ölçülür?

Yakınsak geçerliği ölçmek için testinizin sonuçlarıyla, aynı ya da ilişkili yapıları ölçen diğer testlerin sonuçları arasındaki korelasyon hesaplanır.

Korelasyon katsayısı (örneğin Pearson r) şu aralıkta yer alır:

• r = 1 → Mükemmel pozitif ilişki

• r = 0 → Hiç ilişki yok

• r = −1 → Mükemmel negatif ilişki

📊 Genel yorum:

r > 0.50 değeri genellikle yakınsak geçerlik için yeterli kabul edilir. Ancak bu değerin, ilgisiz yapılarla olan korelasyonlardan belirgin biçimde daha yüksek olması gerekir.

🔹 Uygulama Örneği

Bir araştırmacı, “Ruminasyon” (sürekli düşünme eğilimi) adlı kişilik özelliğini ölçen yeni bir ölçek geliştirmiştir. Alan yazına göre, ruminasyon; nevrotiklik ve anksiyete gibi kişilik özellikleriyle ilişkili bir kavramdır.

Araştırmacı, 60 katılımcıya üç ölçek uygular:

• Ruminasyon ölçeği

• Nevrotiklik ölçeği

• Anksiyete ölçeği

Yapılan korelasyon analizinde şu sonuçlar elde edilir:

• Ruminasyon ↔ Nevrotiklik: r = 0.45

• Ruminasyon ↔ Anksiyete: r = 0.60

Bu değerler, üç ölçek arasında anlamlı ve pozitif ilişkiler olduğunu gösterir. Dolayısıyla, ölçeğin yakınsak geçerliği yüksektir.

🔹 Akademik Yorum

Yakınsak geçerlik, özellikle psikoloji, eğitim ve sağlık bilimlerinde geliştirilen ölçeklerin teorik temellerinin doğrulanması açısından kritik bir göstergedir. Bir test, benzer kavramları ölçen araçlarla yüksek düzeyde ilişkili olmalı; ilgisiz kavramlarla ise düşük düzeyde ilişki göstermelidir. Bu denge sağlandığında testin yapı geçerliği güvenilir biçimde desteklenmiş olur.

❓ Yakınsak Geçerlik Hakkında Sık Sorulan Sorular

🔹 Neden yakınsak ve ayrıksak geçerlik birlikte değerlendirilir?

Yakınsak ve ayrıksak geçerlik, yapı geçerliğinin iki alt türüdür. Birlikte incelendiklerinde, bir testin gerçekten ölçmek istediği kavramı ne derece doğru ölçtüğünü belirlemeye yardımcı olurlar.

• Yakınsak geçerlik, aynı ya da benzer kavramları ölçen testler arasında pozitif ilişki (korelasyon) olup olmadığını gösterir.

• Ayrıksak geçerlik, birbirinden farklı kavramları ölçen testler arasında ilişkisizlik veya zayıf ilişki bulunup bulunmadığını inceler.

Bu iki tür birlikte değerlendirildiğinde, testin yapı geçerliğine sahip olup olmadığı güvenilir biçimde anlaşılır. Tek başına yalnızca biri, yapı geçerliğini tam olarak kanıtlamaya yetmez.

🔹 Yapı geçerliği nedir?

Yapı geçerliği, bir testin ölçmeyi amaçladığı soyut kavramı ne kadar doğru ölçtüğünü gösterir. Bu geçerlik türü, ölçme araçlarının bilimsel güvenilirliğini belirlemede temel ölçütlerden biridir.

Yapı geçerliği dört temel ölçme geçerliği türünden biridir:

• Yapı geçerliği

• Görünüş geçerliği

• İçerik geçerliği

• Ölçüt geçerliği

Yapı geçerliği iki alt türe ayrılır:

• Yakınsak geçerlik: Ölçme aracının, ilişkili kavramları ölçen testlerle ne kadar uyumlu olduğunu gösterir.

• Ayrıksak geçerlik: Ölçme aracının, ilgisiz kavramları ölçen testlerle ne kadar ilişkisiz olduğunu gösterir.

🔹 Yapı geçerliği nasıl ölçülür?

Yapı geçerliğini ölçmek için genellikle istatistiksel analizler uygulanır.En yaygın yöntem, korelasyon analizidir.

• Yakınsak geçerlik: Testinizin sonuçları, benzer kavramları ölçen testlerle pozitif yönde ilişkili olmalıdır.

• Ayrıksak geçerlik: Testinizin sonuçları, ilgisiz kavramları ölçen testlerle düşük ya da sıfıra yakın ilişki göstermelidir.

Ayrıca regresyon analizi de kullanılabilir. Eğer testinizin sonuçları, teorik olarak beklenen sonuçları anlamlı biçimde yorduyorsa, bu durum ölçme aracınızın yapı geçerliğini güçlendirir.