Sistematik Örnekleme Nasıl Yapılır? Temel Kavramlar, Aşamalar ve Uygulama Örnekleri

Sistematik örnekleme, araştırmacının evrendeki bireyleri belirli aralıklarla (k değeri) seçerek örnekleme dahil ettiği bir olasılıklı örnekleme yöntemidir.

Bu yöntemde her bireyin seçilme olasılığı eşittir ve seçim süreci belirli bir düzene göre yürütülür.

Eğer evrendeki bireyler rastgele ya da rastgeleye yakın bir sırada (örneğin alfabetik) listelenmişse, sistematik örnekleme oldukça temsil gücü yüksek bir sonuç verir.

Sistematik Örnekleme Ne Zaman Kullanılır?

Sistematik örnekleme, basit rastgele örnekleme yöntemine benzer şekilde çalışır ancak uygulaması daha kolaydır.

Bu yöntem özellikle şu durumlarda tercih edilir:

• Evrendeki bireylerin listesine tamamen veya kısmen ulaşılabiliyorsa,

• Liste rastgele sıralanmışsa veya rastgeleye yakın bir yapıya sahipse,

• Veri toplama süreci sahada doğrudan gözlemle yapılabiliyorsa.

Örnek:

Bir mağaza yöneticisi, müşteri memnuniyetini ölçmek için her 20. müşteriyi anket yapmaya davet edebilir. Bu durumda müşterilerin çıkış sırası doğal olarak rastgele olduğu için örneklem temsil gücünü korur.

Evrendeki Sıralamanın Önemi

Sistematik örneklemenin güvenilirliği, evrendeki bireylerin sıralama biçimine bağlıdır.

• Eğer bireyler artan ya da azalan bir düzende (örneğin yaşa göre) listelenmişse, örneklem tüm yelpazeyi temsil eder.

• Ancak bireyler döngüsel ya da tekrar eden bir düzende listelenmişse, örneklem yanlı olabilir.

Örnek 1 – Dengesiz Liste:

Liste, çift numaralarda erkek, tek numaralarda kadın olarak sıralanmışsa ve her 10. kişi seçiliyorsa, yalnızca erkekler örnekleme dahil edilir. Bu durum örneklemin temsil gücünü bozar.

Örnek 2 – Döngüsel Liste:

Bir hastanedeki 1.000 kişilik hasta listesi, 50 bölümden yaşa göre sıralanmış 20 kişilik tekrar eden kümelerden oluşuyorsa ve her 20. kişi seçiliyorsa, örneklem yalnızca en yaşlı bireyleri kapsar. Bu da evrenin tamamını temsil etmez.

Liste Olmadan Sistematik Örnekleme

Bazı durumlarda evrenin tam listesi elde edilemeyebilir. Böyle durumlarda sistematik örnekleme saha uygulamasıyla yapılabilir.

Örnek:

Bir mağaza yöneticisi, tüm müşterilerin listesini çıkaramıyorsa, her 20. müşteriyi çıkışta gözlemleyip anket uygulayabilir. Bu yöntem, hem alışveriş yapan hem de alışveriş yapmayan kişileri kapsadığı için genellenebilir bir örneklem oluşturur.

Bu durumda örnekleme zamanları, farklı müşteri gruplarını içerecek biçimde haftanın farklı gün ve saatlerine yayılmalıdır. Aksi halde belirli bir müşteri tipi (örneğin sadece akşam alışveriş yapanlar) aşırı temsil edilmiş olur.

Sistematik Örnekleme Aşamaları

1. Aşama: Evrenin Tanımlanması

İlk olarak araştırmanın kapsamı ve üzerinde çalışılacak topluluk net biçimde tanımlanır. Evren, bir liste üzerinden ya da gözlem yoluyla belirlenebilir.

• Liste kullanılıyorsa: Liste tam olmalı, evrendeki tüm bireyleri kapsamalı ve döngüsel sıralama içermemelidir.

• Liste yoksa: Araştırmacı her k’inci bireyi gözlemleyerek örneklem oluşturabilir.

2. Aşama: Örneklem Büyüklüğünün Belirlenmesi

Seçilecek birey sayısı, araştırmanın güven düzeyi ve hata payına göre belirlenir. Bu hesaplama için genellikle örneklem büyüklüğü hesaplayıcıları kullanılır. Bu araçlar, evren büyüklüğü, varyans ve standart sapma değerlerinden hareketle gerekli örnek sayısını verir.

3. Aşama: Örnekleme Aralığının (k) Hesaplanması

Toplam evren büyüklüğü (N) ile belirlenen örneklem büyüklüğü (n) arasındaki oran, örnekleme aralığını (k) verir.

Formül: k = N / n

Örnek:

Bir haftada mağazaya ortalama 7.500 kişi gelmektedir. Hedef örneklem büyüklüğü 366’dır.Bu durumda k = 7.500 / 366 ≈ 20, yani her 20. kişi seçilecektir.

4. Aşama: Örneklerin Seçilmesi ve Verinin Toplanması

Eğer bir liste mevcutsa, rastgele bir başlangıç noktası seçilir ve listeden her k’inci kişi örnekleme alınır. Liste yoksa, gözlem sırasında her k’inci birey seçilerek veri toplanır.

Önemli olan, seçilen bireylerin olabildiğince araştırmaya katılmasını sağlamaktır. Eğer sadece aşırı memnun veya aşırı memnuniyetsiz bireyler yanıt verirse, örneklem yansızlığını kaybeder.

Örnek:

Mağazada her 20. müşteriyle görüşülür. Ancak sadece olumlu ya da olumsuz görüşe sahip kişiler ankete katılırsa, sonuçlar genel müşteri kitlesini temsil etmez.

Yöntemin Güçlü ve Zayıf Yönleri

Avantajlar

• Basit rastgele örnekleme kadar temsiliyet sağlar.

• Uygulaması kolaydır ve zaman açısından ekonomiktir.

• Hem liste üzerinden hem de gözlem yoluyla uygulanabilir.

• Büyük veri gruplarında hızlı sonuç verir.

Dezavantajlar

• Evrenin sıralaması döngüselse temsiliyet bozulabilir.

• Başlangıç noktasının seçimi örneklem sonuçlarını etkileyebilir.

• Belirli zamanlarda yapılan gözlemler, örnekleme yanlılık getirebilir.

❓ Sistematik Örnekleme Hakkında Sık Sorulan Sorular

1. Sistematik örnekleme nedir?

Sistematik örnekleme, araştırmacının evrenden belirli aralıklarla birey seçtiği olasılıklı bir örnekleme yöntemidir.

Örneğin, bir listedeki her 15. kişinin seçilmesi bu yönteme örnektir.

Eğer liste rastgele ya da rastgeleye yakın bir sıradaysa, sistematik örnekleme basit rastgele örnekleme kadar temsiliyet sağlar.

2. Sistematik örnekleme nasıl yapılır?

Bu yöntemde üç temel adım izlenir:

1. Evrenin tanımlanması ve listelenmesi: Liste döngüsel veya periyodik bir düzende olmamalıdır.

2. Örneklem büyüklüğü ve aralık (k) hesaplanması: Evren büyüklüğü (N), hedef örneklem büyüklüğüne (n) bölünür → k = N / n.

3. Her k’inci bireyin seçilmesi: Rastgele bir başlangıç noktası seçildikten sonra listeden her k’inci kişi örnekleme dahil edilir.

3. Olasılıklı örnekleme ne anlama gelir?

Olasılıklı örneklemede, evrendeki her bireyin örnekleme dahil edilme olasılığı bilinmektedir. Bu özellik, örneklemden elde edilen verilerin evren geneline istatistiksel olarak genellenebilmesini sağlar.

Olasılıklı örnekleme türleri şunlardır:

• Basit rastgele örnekleme

• Sistematik örnekleme

• Katmanlı örnekleme

• Küme örneklemesi