Sıralı Veri (Ordinal Veri): Düzensiz Aralıklarla Ölçülen Sıra Düzeni

Sıralı veriler, bir değişkenin kategorilere ayrıldığı ancak bu kategorilerin doğal bir sırası olduğu durumları ifade eder.

Fakat bu sıralar arasındaki mesafeler eşit değildir ya da kesin olarak bilinmez.Yani bir sıra vardır, ama bu sıralar arasındaki fark ölçülebilir değildir.

Örneğin “Fiziksel egzersiz sıklığı” değişkeni şu şekilde sıralanabilir:

1. Hiçbir zaman – 2. Nadiren – 3. Bazen – 4. Sık sık – 5. Her zaman

Burada açık bir sıralama vardır; ancak “hiçbir zaman” ile “nadiren” arasındaki fark, “bazen” ile “sık sık” arasındaki farkla eşit değildir. İşte bu nedenle bu ölçek, sıralı (ordinal) kabul edilir.

Ölçme Düzeyleri İçinde Konumu

Sıralı veri, ölçme düzeylerinin ikinci basamağında yer alır:

1. Nominal (Sınıflama)

2. Sıralı (Ordinal)

3. Eşit Aralıklı (Interval)

4. Oranlı (Ratio)

Nominal ve sıralı veriler kategorik,

Eşit aralıklı ve oranlı veriler ise sayısal (nicel) niteliktedir.

Nominal verilerde sıralama yokken, sıralı verilerde vardır. Eşit aralıklı verilerden farkı ise, ardışık değerler arasındaki farkın eşit olmamasıdır.

Sıralı Ölçeğe Günlük Hayattan Örnekler

Değişken	Kategoriler
Dil yeterliği	Başlangıç – Orta – Akıcı
Katılım düzeyi	Hiç katılmadı – Az katıldı – Orta – Sık katıldı – Her zaman katıldı
Memnuniyet düzeyi	Çok memnun değilim – Memnunum – Çok memnunum
Gelir düzeyi	Düşük – Orta – Yüksek
Eğitim seviyesi	İlkokul – Lise – Lisans – Yüksek lisans – Doktora

Bu tür değişkenlerde bir sıralama bulunur; ancak aradaki farkın büyüklüğü ölçülmez, yalnızca yönü bellidir.

Sıralı Verilerin Toplanması

Sıralı veriler genellikle kapalı uçlu anket soruları ile toplanır. Katılımcılara belirli seçenekler sunulur ve bu seçeneklerin sırası anlam taşır.

Örnek sorular:

• “Son üç ayda çevrim içi alışverişi kaç kez yaptınız?”

  → Hiç / 1–4 kez / 5–9 kez / 10–14 kez / 15 veya daha fazla

• “Eğitim düzeyiniz nedir?”

  → İlkokul / Lise / Lisans / Yüksek lisans / Doktora

• “Yaş aralığınız?”

  → 0–18 / 19–34 / 35–49 / 50+

Kural:

Kategoriler açık bir sıralama içermeli, ancak aralıklar eşit olmak zorunda değildir.

Likert Ölçeği: Sosyal Bilimlerin Klasik Aracı

Sosyal bilimlerde sıralı veriler en sık Likert tipi ölçeklerle toplanır.

Katılımcıların bir ifadeye ne derece katıldıkları ölçülür.

Örnek Likert soruları:

• “Enerji verimli ürünler satın alırım.”

  → Hiç katılmıyorum / Katılmıyorum / Kararsızım / Katılıyorum / Tamamen katılıyorum

• “Karbon ayak izini azaltmak önemli bir sorumluluktur.”

  → Önemsiz / Az önemli / Orta düzeyde / Önemli / Çok önemli

Bu cevaplar sıralıdır; çoğu zaman sayısal kodlarla (1–5 arası) gösterilir. Ancak bu kodlar sayısal değer değil, sıralama işaretidir; bu nedenle toplama, çıkarma, ortalama alma işlemleri geçerli değildir.

Sıralı Verilerin Çözümlenmesi

Sıralı veriler hem tanımlayıcı (betimsel) hem çıkarımsal (istatistiksel) analizlerle incelenebilir.

1. Tanımlayıcı Analiz

Kategorilerin frekanslarını (kaç kez seçildiğini) sayarak başlamak gerekir.

Katılım Düzeyi	Frekans
Hiç katılmadı	2
Az katıldı	3
Orta düzeyde katıldı	8
Sık katıldı	12
Her zaman katıldı	5

Bu tablo, dağılımı görmeyi sağlar. Sıralı verilerde grafik çizilirken, kategoriler doğru sırayla gösterilmelidir (nominaldeki gibi karışık değil).

Geçerli özet ölçüler:

• Tepe değer (mod): En sık görülen kategori.

• Ortanca (median): Veriler sıralandığında tam ortada kalan değer.

• Aralık (range): En düşük ve en yüksek kategori arasındaki fark (örneğin 1–5).

Not: Ortalama (mean) alınmaz çünkü aralıklar eşit değildir.

2. Değişkenliğin Değerlendirilmesi

Veriler sayısal olarak kodlanır (örneğin 1 = Hiç, 5 = Her zaman). Bu sayede minimum, maksimum ve aralık kolayca belirlenebilir.

Örnek:

• Min = 1 (Hiç)

• Max = 5 (Her zaman)

• Aralık = 5 – 1 = 4

Bu aralık, verilerin ne kadar geniş bir dağılıma sahip olduğunu gösterir.

3. İstatistiksel Testler (Sıralı Veriye Uygun Olanlar)

Sıralı veriler için parametrik testler uygun değildir, çünkü aralık eşitliği varsayımı sağlanmaz. Bunun yerine nonparametrik testler kullanılır.

Test Adı	Amaç	Kullanım Durumu	Örnek
Mood Ortanca Testi	Ortancaları karşılaştırmak	2+ grup	İki şehirde gelir ortancaları farklı mı?
Mann–Whitney U Testi	İki bağımsız grubun sıralarını karşılaştırır	2 grup	Kadın ve erkeklerin statü algısı farklı mı?
Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi	İki bağımlı ölçüm arasındaki farkı inceler	Aynı bireylerde iki ölçüm	Eğitim öncesi ve sonrası başarı farkı
Kruskal–Wallis H Testi	Üç veya daha fazla grubun sıralı farklarını inceler	3+ grup	Partilere göre gelir algısı farklı mı?
Spearman Sıra Korelasyonu	İki sıralı değişken arasındaki ilişkiyi ölçer	2 değişken	Gelir düzeyi ile sosyal statü ilişkisi

Sıralı Verilerle Çalışırken Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Sıra önemlidir, ama aralık eşitliği varsayılmaz.

• Sayısal kodlar yalnızca tanımlama içindir, ortalama alınmaz.

• Frekans ve yüzdelik tablolar yorumun temelidir.

• Grafikler sıralı düzene uygun çizilmelidir.

• İstatistiksel test seçimi, örneklem büyüklüğü ve değişken türüne göre yapılmalıdır.

Sıralı veriler, araştırmalarda “azdan çoğa”, “düşükten yükseğe” veya “katılmıyorumdan katılıyorum”a doğru ilerleyen doğal sıralı kategorileri temsil eder.

Bu veriler, sosyal bilimlerde tutum, algı, memnuniyet, sosyoekonomik düzey gibi kavramların ölçülmesinde kullanılır. Aralıklar eşit değildir, ancak sıralama mantığı tutarlıdır. Bu nedenle sıralı veri, yorumlayıcı gücü yüksek, istatistiksel olarak esnek bir veri türüdür.

Sıralı veri, hem sınıflandırılabilir hem de doğal bir sıralama düzeni içeren değişkenlerden oluşur. Kategoriler arasında belirli bir sıra vardır; ancak bu sıralar arasındaki farkların eşitliği bilinmez ya da ölçülemez. Bu nedenle sıralı veri, özellikle sosyal bilimlerde tutum, memnuniyet ve algı ölçümlerinde sıkça kullanılır.

❓ Sıralı Veri Üzerine Sıkça Sorulan Sorular

1. Sıralı veri nedir?

Sıralı veriler iki temel özelliğe sahiptir:

• Veriler belirli kategorilere ayrılabilir.

• Bu kategoriler doğal bir sıralama taşır.Ancak aralıklar eşit değildir. Örneğin “Hiç memnun değilim – Memnunum – Çok memnunum” ifadeleri sıralıdır, fakat aralarındaki fark ölçülemez.

2. Ölçme düzeyleri nelerdir?

İstatistikte değişkenlerin ölçüm hassasiyetini belirleyen dört ana düzey bulunur:

• Nominal: Veriler yalnızca sınıflandırılır, sıralama yoktur.

• Sıralı: Veriler sınıflandırılır ve doğal bir sıralama taşır.

• Eşit aralıklı: Sınıflandırma ve sıralamanın yanı sıra aralıklar eşittir.

• Oranlı: Sınıflandırma, sıralama ve eşit aralık özelliklerine ek olarak doğal sıfır noktası vardır.

Bu sıralama, ölçüm düzeyinin artmasıyla birlikte analiz olanaklarının da genişlediğini gösterir.

3. Nominal veri ile sıralı veri arasındaki fark nedir?

Nominal veri yalnızca sınıflandırma yapar, herhangi bir büyüklük veya sıra ilişkisi içermez. Sıralı veri ise aynı zamanda kategoriler arasında yönlü bir ilişki kurar. Örneğin “Cinsiyet” nominal bir değişkendir, “Eğitim düzeyi” ise sıralı bir değişkendir.

4. Sıralı değişkenler kategorik mi, sayısal mı kabul edilir?

İstatistikte hem sıralı hem de nominal değişkenler kategorik değişkenler grubuna girer. Sıralı veriler bazen sayılarla kodlanır (örneğin 1–5 arası), ancak bu sayılar aritmetik işlem yapılabilecek değerler değildir. Yani bu sayılar yalnızca sırayı belirtir, toplama veya ortalama alma işlemleri anlamlı sonuç vermez.

5. Likert ölçekleri sıralı mı, eşit aralıklı mı kabul edilir?

Tek tek Likert tipi sorular sıralı veridir; çünkü cevaplar “katılmıyorum”dan “katılıyorum”a doğru bir sıralama gösterir, fakat aralıklar eşit değildir.

Ancak birden fazla Likert sorusunun ortalaması alınarak oluşturulan toplam puanlar bazı durumlarda eşit aralıklı veri gibi değerlendirilebilir. Bu yaklaşım, özellikle sosyal bilimlerde ölçek puanlarının analizinde yaygındır.