Olasılıksız Örnekleme Nedir? | Türleri ve Örnekler

Olasılıksız örnekleme, popülasyondaki her birimin eşit seçilme şansı olmadığı, araştırmacının erişilebilirlik, yakınlık ya da uzman yargısı gibi rastgele olmayan ölçütlerle örnek seçtiği yöntemlerdir. Popülasyon çerçevesi bilinmediğinde/erişilemediğinde ve belirli alt gruplara odaklanmak gerektiğinde kullanılır.

Not: Olasılıklı örneklemeye kıyasla örnekleme yanlılığı riski daha yüksektir.

Başlıca Türler ve Kısa Örnekler

1) Kolayda Örnekleme

Erişimi en kolay olan katılımcılar seçilir.

Örnek: AVM çıkışında bir hafta boyunca rastlanan kişilerle alışveriş anketi.

2) Kota Örnekleme

Önceden belirlenen alt gruplar için hedef sayı/oranlar doldurulur; seçim rastgele değildir.

• Orantılı kota: Popülasyon oranlarına göre (örn. şirkette %60 sürücü, %40 trenle gelen → örneklemde 60/40).

• Orantısız kota: Popülasyon büyüklüğü bilinmiyorsa her alt grup için sabit sayı (örn. 50 yaş<40, 50 yaş≥40).Örnek: 45–60 yaş arası aynı semtte yaşayan 20 ev sahibi + 20 kiracıyla görüşmek.

3) Gönüllü

Araştırma duyurusuna kendi isteğiyle başvuran, uygunluk kontrolünden geçen katılımcılar.

Örnek: 5 km koşabilen, mindfulness geçmişi olmayan koşucuların afişle davet edilmesi.

4) Kartopu

Ulaşılması güç gruplarda ilk katılımcılar aracılığıyla ağın genişletilmesi.

Örnek: Bir evsiz katılımcının aynı topluluktan başkalarıyla tanıştırması.

5) Amaçlı

Belirli niteliklere bilinçli olarak sahip kişiler seçilir. Alt teknikler:

• Maksimum çeşitlilik: Konuya farklı açılardan bakan geniş yelpaze.

• Homojen: Aynı özelliği paylaşan dar grup (örn. ≥20 yıl asbestle çalışmış kişiler).

• Tipik durum: “Ortalamayı” temsil eden vakalarla profil çıkarma.

• Aykırı/uç durum: Kuralın istisnaları (en sıra dışı başarı/başarısızlık vb.).

• Kritik durum: “Burada oluyorsa her yerde olur” türü belirleyici vakalar.

• Uzman örnekleme: Alan uzmanlarının görüşleri.

Olasılıklı vs Olasılıksız Örnekleme

Özellik	Olasılıklı	Olasılıksız
Seçim	Rastgele, eşit olasılık	Rastgele değil; kolaylık/ölçüt
Temsil gücü	Yüksek	Düşük/ sınırlı
Genellenebilirlik	Güçlü	Kısıtlı (belirli bağlama)
Riskler	Daha az yanlılık	Örnekleme/örtüşmeme/araştırmacı yanlılığı yüksek
Kullanım	Nicel, istatistiksel çıkarım	Nitel/mix, keşifsel/özel alt gruplar

Ne Zaman Tercih Edilir?

• Popülasyon çerçevesi yok veya erişim zor (marjinal/grup dışı topluluklar).

• Belirli niteliklere sahip vakalara odaklanmak (ör. özel hastalık grupları).

• Keşifsel çalışmalar, hipotez üretimi, derinlemesine nitel içgörü.

• Zaman/bütçe kısıtları.

Avantajlar

• 📌 Hızlı ve pratik; çerçeve listesi gerektirmez.

• 🎯 Belirli grupları hedefleme esnekliği (tıp, eğitim, UX vb.).

• 🔍 Genelleme yerine zengin bağlamsal içgörü sağlar.

Dezavantajlar

• ⚠️ Temsil gücü zayıf → dış geçerlik sınırlı.

• 🧮 Yanlılık riski: kapsama, örnekleme, gözlemci.

• 📉 İstatistiksel nüfusa genelleme sınırlı/uygunsuz olabilir.

Yaygın Yanlılıklar ve Azaltma İpuçları

• Kapsama yanlılığı: Ulaşılamayan alt gruplar → birden çok kanal kullanın.

• Örnekleme yanlılığı: Kolay erişilenlerin aşırı temsili → kota/çeşitlilik hedefleri koyun.

• Gözlemci/araştırmacı yanlılığı: Protokol ve dâhil etme ölçütlerini önceden yazın, raporlayın.

• Şeffaf raporlama: Yöntem bölümünde seçim gerekçesi, dışlanan/eksik temsil edilen gruplar, sınırlar.

Yöntem Bölümünde Neleri Yazmalısınız?

• Seçilen tasarım ve gerekçe (neden olasılıksız?).

• Dahil etme/dışlama ölçütleri, işe alım kanalları.

• Örneklem büyüklüğü ve (varsa) doyum ölçütü.

• Yanlılık riskleri ve nasıl hafifletildiği.

• Genellenebilirlik sınırları.

Hızlı Kontrol Listesi

•  Hedef grup tanımı net mi?

•  Neden olasılıksız örnekleme seçildi açık mı?

•  Ölçütler (kota/uygunluk) önceden yazıldı mı?

•  Çoklu erişim kanalı denendi mi?

•  Yanlılıklar ve sınırlılıklar şeffaf raporlandı mı?

❓ Olasılıksız Örnekleme Hakkında Sık Sorulan Sorular

🔹 Örnekleme Yöntemi Nedir?

Popülasyon çok geniş, dağınık veya erişimi zor olduğunda örnekleme yöntemi kullanılır.Bu yöntemle popülasyonun tamamı yerine temsil gücü yüksek bir alt grup (örneklem) seçilir.İstatistiksel analizler sayesinde bu örneklemden popülasyona ilişkin çıkarımlar yapılabilir.

📊 Örnek yöntemler:

Basit rastgele örnekleme, kolayda örnekleme, kartopu örnekleme.

🔹 Örnekleme Çerçevesi Nedir?

Örnekleme çerçevesi, popülasyondaki tüm bireylerin listesidir. Ne kadar eksiksiz hazırlanırsa, örneklem o kadar doğru ve temsil gücü yüksek olur. Eksik veya hatalı listeler, örnekleme yanlılığına yol açabilir.

🔹 Örnekleme Nedir?

Örnekleme, geniş bir popülasyondan veri toplanacak alt grubun seçilmesidir. Örneğin, bir üniversitedeki öğrencilerin görüşlerini araştırmak için 100 öğrenciyle yapılan anket bir örneklem çalışmasıdır. İstatistikte örnekleme, popülasyonun özellikleri hakkında hipotez testleri yapılmasına olanak tanır.

🔹 Tabakalı Örnekleme Nedir?

Tabakalı örneklemede katılımcılar, paylaştıkları belirli bir özelliğe göre homojen alt gruplara (tabakalara) ayrılır. Ardından, her tabakadan rastgele örnek seçilir. Bu yöntem, tüm alt grupların araştırmada temsil edilmesini sağlar.

📘 Örnek:

Katılımcılar cinsiyet, yaş veya eğitim düzeyine göre gruplandırılır ve her gruptan belirli sayıda kişi rastgele seçilir.

🔹 Tabakalı ve Kümeli Örnekleme Arasındaki Fark Nedir?

Bu iki yöntem benzer görünse de önemli farklar vardır:

Özellik	Tabakalı Örnekleme	Kümeli Örnekleme
Grup Yapısı	Gruplar homojen (benzer)	Gruplar heterojen (çeşitli)
Seçim Biçimi	Her gruptan bazı bireyler seçilir	Bazı gruplar tamamıyla seçilir
Amaç	Her alt grubun temsili	Dağınık popülasyonlarda pratiklik
Kullanım	Akademik ve istatistiksel analizlerde	Geniş veya coğrafi olarak dağılmış popülasyonlarda