Katmanlı Örnekleme Nasıl Yapılır? Temel Aşamalar ve Uygulama Örnekleri

Katmanlı örnekleme, evrenin benzer özelliklere sahip alt gruplara (katmanlara) ayrıldığı ve bu gruplardan rastgele örnekler seçilerek oluşturulduğu olasılıklı örnekleme yöntemidir. Her birey yalnızca bir katmana dahil edilir ve hiçbir katman birbiriyle örtüşmez.

Bu yöntem, evrendeki bireylerin özellikleri çeşitlilik gösterdiğinde ve her özelliğin örneklemde doğru biçimde temsil edilmesi gerektiğinde tercih edilir. Araştırmacı, bu sayede her alt grubun ölçüm sonuçlarını ayrı ayrı değerlendirebilir ve topluluğun tamamına ilişkin daha duyarlı ve dengeli istatistiksel sonuçlar elde eder.

Katmanlı Örnekleme Ne Zaman Kullanılır?

Katmanlı örnekleme, evrendeki bireylerin belirli özellikler bakımından farklılaştığı durumlarda kullanılır.

Bu yöntemin uygulanabilmesi için:

• Evren, birbirini dışlayan ve tamamlayan alt gruplara ayrılabilmelidir.

• Her birey yalnızca bir katmana dahil olmalıdır.

Katmanlı örnekleme şu avantajları sağlar:

• Çeşitliliği korur: Her alt grup örneklemde temsil edilir.

• Varyansı azaltır: Her katman kendi içinde homojendir, bu da ölçüm hatalarını azaltır.

• Küçük grupların görünürlüğünü artırır: Özellikle sayıca az olan gruplar örnekleme dahil edilerek analizde yer bulur.

Uygulama Aşamaları

Katmanlı örnekleme süreci, dört temel aşamadan oluşur.

1. Aşama: Evrenin ve Katmanların Belirlenmesi

• İlk olarak, üzerinde çalışılacak evren açık biçimde tanımlanır.

• Ardından evrendeki bireyler, belirli bir özelliğe göre katmanlara ayrılır.

• Katmanlama ölçütü, araştırma amacına uygun olmalıdır.

• Örneğin, eğitim düzeyi, cinsiyet, yaş, gelir veya yaşanılan bölge gibi özellikler kullanılabilir.

Birden fazla ölçütle katmanlama:

• Katmanlama birden fazla özellik üzerinden de yapılabilir.

• Örneğin bir üniversitenin mezunları “cinsiyet” (kadın, erkek, diğer) ve “mezuniyet düzeyi” (lisans, yüksek lisans, doktora) olmak üzere iki değişken üzerinden gruplandığında, toplamda 3 × 3 = 9 katman elde edilir.

2. Aşama: Bireylerin Katmanlara Atanması

• Evrendeki her birey, seçilen ölçütlere göre yalnızca bir katmana yerleştirilir.

• Katmanlar örtüşmeyen (bağımsız) olmalı, ancak birlikte evrenin tamamını kapsamalıdır.

Örnek:

Bir araştırmacı, son 10 yılda mezun olan bireylerin listesini alır. Bu listeyi cinsiyet (kadın, erkek, diğer) ve mezuniyet düzeyi (lisans, yüksek lisans, doktora) bilgilerine göre gruplandırır.

Sonuçta 9 ayrı katman elde edilir:

• Kadın lisans mezunları

• Erkek lisans mezunları

• Diğer lisans mezunları

• Kadın yüksek lisans mezunları

• Erkek yüksek lisans mezunları

• Diğer yüksek lisans mezunları

• Kadın doktora mezunları

• Erkek doktora mezunları

• Diğer doktora mezunları

3. Aşama: Katmanlara Göre Örneklem Büyüklüğünün Belirlenmesi

Her katmandan alınacak örnek sayısı, iki farklı yaklaşımdan biriyle belirlenir:

a) Orantılı Katmanlı Örnekleme

Her katmandaki birey sayısı, evrendeki oranına göre örnekleme dahil edilir. Yani evrende %40 kadın varsa, örneklemde de yaklaşık %40 kadın yer alır.

b) Orantısız Katmanlı Örnekleme

Bazı alt gruplar az sayıda birey içeriyorsa, bu gruplardan daha fazla örnek alınabilir. Bu yöntem, özellikle küçük ama önemli grupların incelenmesi gerektiğinde kullanılır.

Örnek:

Bir üniversitede doktora mezunları az sayıda olduğundan, araştırmacı bu grubu daha fazla temsil edecek biçimde orantısız örnekleme yapabilir. Her üç mezuniyet düzeyinden de eşit sayıda katılımcı alınarak, küçük grupların analize katkısı artırılır.

4. Aşama: Katmanlardan Rastgele Örnek Seçilmesi

Katmanlar oluşturulduktan sonra, her katmandan rastgele örnekleme yapılır. Bunun için basit rastgele veya sistematik örnekleme yöntemleri kullanılabilir.

Bu işlem, örneklemin her alt grubu temsil etmesini ve örneklemenin istatistiksel geçerliliğini sağlar.

Örnek:

Dokuz katmandan her birinde eşit sayıda birey rastgele seçilir. Seçilen bireylerden ücret, çalışma süresi veya iş deneyimi gibi veriler toplanır. Bu sayede araştırmacı, her alt grubun özelliklerini karşılaştırabilir.

Katmanlı Örneklemenin Avantajları

• Her alt grup örneklemde temsil edildiği için çeşitlilik korunur.

• Alt gruplar içindeki homojen yapı, hata payını ve varyansı azaltır.

• Küçük veya az temsil edilen grupların analize dahil edilmesi kolaylaşır.

• Daha dengeli ve güvenilir istatistiksel sonuçlar elde edilir.

Katmanlı Örneklemenin Sınırlılıkları

• Katmanlama ölçütü doğru seçilmezse temsiliyet bozulabilir.

• Bireylerin hangi katmana gireceğini belirlemek için ön bilgi gerektirir.

• Hazırlık süreci diğer örnekleme türlerine göre daha zaman alabilir.

❓ Katmanlı Örnekleme Hakkında Sık Sorulan Sorular

1. Katmanlı örnekleme nedir?

• Katmanlı örnekleme, araştırmacının evrendeki bireyleri benzer özelliklerine göre alt gruplara (katmanlara) ayırdığı ve bu katmanlardan rastgele seçim yaparak örneklem oluşturduğu olasılıklı bir örnekleme yöntemidir.

• Her birey yalnızca bir katmana dahil edilir.

• Örneğin, katmanlar cinsiyet, yaş, eğitim düzeyi veya bölge gibi özelliklere göre oluşturulabilir.

• Her katmandan rastgele örnek alınması, tüm grupların örneklemde adil biçimde temsil edilmesini sağlar.

2. Katmanlı örnekleme ne zaman kullanılmalıdır?

Bu yöntem, araştırma konusundaki değişkenlerin farklı gruplarda farklı ortalama değerlere sahip olabileceği durumlarda kullanılır.Katmanlı örnekleme sayesinde:

• Her grubun örneklemde yer alması garanti edilir.

• Ölçüm sonuçlarının varyansı azalır, yani daha hassas ve güvenilir tahminler yapılabilir.

Örnek:

Gelir düzeyinin eğitim durumuna göre farklılaştığını biliyor ve bu farkın ırka göre değişebileceğini düşünüyorsanız, katmanlı örnekleme kullanarak her ırk grubundan yeterli sayıda katılımcı seçebilirsiniz. Bu sayede gelir–eğitim ilişkisini daha doğru biçimde değerlendirebilirsiniz.

3. Aynı anda birden fazla özelliğe göre katmanlama yapılabilir mi?

Evet. Katmanlama birden fazla özelliğe göre yapılabilir; ancak her katılımcı yalnızca tek bir alt gruba ait olmalıdır. Bu durumda, toplam grup sayısı her özellik için belirlenen alt grup sayılarının çarpımı kadardır.

Örnek:

Katmanlama kriterleri:

• Yerleşim yeri: şehir, kasaba, köy (3 grup)

• Medeni durum: bekar, evli, dul, boşanmış, birlikte yaşayan (5 grup)

Toplamda 3 × 5 = 15 katman oluşturulur. Her katılımcı yalnızca bu 15 gruptan birinde yer alır.

4. Olasılıklı örnekleme ne anlama gelir?

Olasılıklı örnekleme, evrendeki her bireyin örnekleme dahil edilme olasılığının bilindiği örnekleme türüdür. Bu özellik, araştırmacının elde ettiği bulguları istatistiksel olarak genellemesine olanak tanır.

Olasılıklı örnekleme yöntemleri şunlardır:

• Basit rastgele örnekleme

• Sistematik örnekleme

• Katmanlı örnekleme

• Küme örneklemesi