Kartopu Örnekleme Yöntemi: Ulaşılması Zor Katılımcılara Erişim Rehberi

Kartopu örnekleme, mevcut katılımcıların yeni katılımcıları işe alarak örneğin büyümesini sağladığı olasılık dışı bir örnekleme yöntemidir. Bu yöntem, belirli özelliklere sahip ve başka türlü tanımlanması zor kişiler (örneğin nadir bir hastalığı olan insanlar) hakkında araştırma yapmak için son derece kullanışlıdır.

Zincir örnekleme veya ağ örnekleme olarak da bilinen kartopu örnekleme, bir veya daha fazla katılımcıyla başlar. Ardından bu katılımcıların yönlendirmeleri temelinde devam eder. Bu süreç, istenen örnek büyüklüğüne veya doyum noktasına ulaşana kadar sürer.

Yöntemin adı, tepeden yuvarlanan ve büyüdükçe etrafına kar toplayan kartopu benzetmesinden gelir. Tıpkı bir kartopu gibi, her yeni katılımcı dalgası örneklemi daha da büyütür.

⏰ Kartopu Örnekleme Ne Zaman Kullanılır?

Kartopu örnekleme, özellikle nitel araştırmalarda ve ulaşılması zor toplulukları incelerken yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir.

Ulaşılması zor topluluklar şunları içerebilir:

• Genel nüfusa göre küçük topluluklar: Nadir hastalığı olan bireyler, belirli bir hobiye sahip insanlar

• Coğrafi olarak dağınık topluluklar: Farklı şehirlerde veya ülkelerde yaşayan ancak ortak özelliği paylaşan gruplar

• Toplumsal damga veya paylaşılan özel özellik taşıyan topluluklar: Belirli bir yaşam tarzına sahip bireyler, azınlık grupları

Tüm bu durumlarda, topluluk üyelerine ulaşmak grup dışındaki kişiler için zor olabilir çünkü kullanılabilir bir örnekleme çerçevesi yoktur.

Hangi alanlarda kullanılır?

• Halk sağlığı araştırmaları: Uyuşturucu kullanıcıları, belirli tedavi yöntemlerini kullananlar

• Kamu politikası çalışmaları: Belgesi olmayan göçmenler, belirli sosyal yardımlardan yararlananlar

• Niş türler: Sokak sanatçıları, belirli bir müzik türünün hayranları

Ayrıca hassas konuları veya insanların açıkça tartışmayı tercih etmediği konuları araştırmak için de kullanılır. Bu genellikle kendini ifşa etmeyle ilişkili algılanan risk nedeniyledir. Kartopu örnekleme, gizlilik ve mahremiyetin korunması gibi etik meseleleri göz önünde bulundurarak bu topluluklara erişmenizi sağlar.

📊 Kartopu Örnekleme Türleri

Kartopu örnekleme, bir veya daha fazla başlangıç katılımcısının kolayda örnekleme ile seçilmesiyle başlar. Ardından birden fazla veri toplama noktası (veya dalgası) gelir. "Tohum" olarak adlandırılan bu ilk katılımcılar, birinci dalganın katılımcılarını işe almak için kullanılır.

Birinci dalga katılımcıları ikinci dalga katılımcılarını işe alır ve örnek, tepeden yuvarlanan bir kartopu gibi dalga dalga büyür.

➡️ Doğrusal Kartopu Örnekleme

Doğrusal kartopu örnekleme, katılımcı başına bir yönlendirmeye dayanır.

Nasıl çalışır?

• Araştırmacı yalnızca bir katılımcı işe alır

• Bu katılımcı da sırayla yalnızca bir katılımcı işe alır

• Bu süreç, örneğe yeterli sayıda katılımcı dahil edilene kadar devam eder

Ne zaman kullanılır?

• Örneğe kimlerin dahil edileceğine dair çok az kısıtlama (dahil etme ve hariç tutma ölçütleri) olduğunda en iyi şekilde çalışır

Örnek: 

Minik ev sahibi olan insanları araştırıyorsunuz. Tanıdıklarınız arasından yakın zamanda minik ev satın almış birine ulaşıyor ve satın alma motivasyonlarını soruyorsunuz. Görüşme sonunda, minik evi olan başka birini yönlendirip yönlendiremeyeceklerini soruyorsunuz.

Kişi tesadüfen birini tanıyor ve iletişim bilgilerini size aktarıyor. Onlarla da görüşüyorsunuz ve görüşme sonunda sizinle bir kişiyi daha tanıştırmalarını istiyorsunuz.

İpucu: Birden fazla isim belirtilirse, görüşmeci o kişileri ne kadar iyi tanıdığını sormak ve ardından en az tanıdığı kişiyle görüşmek iyi bir fikirdir. Bu şekilde aynı sosyal çevreler içinde kalmaktan kaçınabilir ve örneğinize çeşitli katılımcılar dahil etme şansınızı artırabilirsiniz.

🌟 Üstel Ayrım Gözetmeyen Kartopu Örnekleme

Bu yöntemde ilk katılımcı birden fazla yönlendirme sağlar.

Nasıl çalışır?

• Araştırmacı ilk katılımcıyı işe alır

• Bu katılımcı sırayla birkaç kişiyi daha işe alır

• Araştırmacı tüm yönlendirmeleri örneğe dahil eder

Ne zaman kullanılır?

• Daha büyük bir örneğe ulaşmak istediğinizde en uygun yöntemdir

Örnek: 

Minik ev sahiplerinin motivasyonlarıyla ilgili örneğe geri dönelim. İlk görüşmeyi bitirirken katılımcıdan yönlendirmeler istiyorsunuz. Katılımcı, aynı bölgede birkaç ay önce minik ev satın alan iki kişi tanıdığından bahsediyor. Her ikisiyle de görüşme ayarlıyorsunuz ve onlardan da başka sahipleri size tanıtmalarını istiyorsunuz.

🎯 Üstel Ayrım Gözeten Kartopu Örnekleme

Bu yöntemde katılımcılar birden fazla yönlendirme verir ancak araştırmacı bu yönlendirmeleri tarar ve yalnızca belirli ölçütleri karşılayanları örneğe katılmak üzere seçer.

Önemli fark: Üstel ayrım gözetmeyen kartopu örneklemeden temel fark, tüm yönlendirmelerin örneğe dahil edilmemesidir.

Ne zaman kullanılır?

• Katılımcıları belirli ölçütlere göre taramak araştırma hedefleriniz için hayati önem taşıdığında kullanılır

Örnek: 

Minik ev sahiplerinin motivasyonlarını araştırırken, yalnızca son üç yılda ev satın alanlara odaklanmak istediğinize karar veriyorsunuz. Tanıdıklarınıza sorduğunuzda, bir yıl önce minik ev satın almış birini buluyorsunuz. Görüşmenin sonunda, başka sahipler tanıyıp tanımadıklarını soruyorsunuz. Satın almanın son üç yıl içinde olması gerektiğini belirtmiyorsunuz.

Tesadüfen, kişi aynı bölgede minik ev satın alan iki kişi daha tanıyor. İkisiyle de iletişime geçiyorsunuz ve birinin evi dört yıl önce, diğerinin ise sekiz ay önce satın aldığını öğreniyorsunuz. Dört yıl önce ev satın alan kişi ölçütlerinizi karşılamadığı için yalnızca diğeriyle görüşme yapıyorsunuz.

Yeterli katılımcıya sahip olana kadar yönlendirme isteyip tarama sürecini tekrarlıyorsunuz.

✅ Kartopu Örneklemenin Avantajları

Araştırma hedeflerinize bağlı olarak kartopu örneklemenin kullanılmasının avantajları vardır:

• Aksi takdirde erişemeyeceğiniz topluluklara ulaşma: Damgalanmış grupların (örneğin evsizlik yaşayan insanlar) üyeleri, ifşa olma korkusu nedeniyle bir araştırma çalışmasına katılmakta tereddüt edebilir. Kartopu örnekleme bu durumda yardımcı olur çünkü katılımcılar tanıdıkları ve güvendikleri başkalarını araştırmacıya yönlendirirler

• Düşük maliyet ve kolay işe alma: Bireylerin diğer bireyleri işe almasını içerdiğinden, bu şekilde örnek oluşturmak düşük maliyetlidir ve kolaydır

• Esneklik: Belirli kurallara ve rastgele seçime göre örnek çektiğiniz olasılık örneklemesinin aksine, kartopu örnekleme esnektir. Tek ihtiyacınız katılmaya istekli ve sizi başkalarıyla tanıştıracak birini belirlemektir

⚠️ Kartopu Örneklemenin Dezavantajları

Kartopu örneklemenin de dezavantajları vardır ve her araştırma tasarımı için uygun değildir:

• Temsil edicilik sorunu: Örnek rastgele seçim yoluyla seçilmediğinden, araştırılan toplumu temsil etmez. Bu, tüm toplum hakkında istatistiksel çıkarımlar yapamayacağınız anlamına gelir

• Kontrol eksikliği: Araştırmacı örnekleme süreci üzerinde çok az kontrole sahiptir veya hiç kontrole sahip değildir ve esas olarak halihazırda tanımlanmış katılımcılardan gelen yönlendirmelere güvenir

• Örnekleme yanlılığı riski: İnsanlar tanıdıkları (ve özelliklerini paylaştıkları) başkalarını yönlendirdiğinden, bu örnekleme yönteminde potansiyel bir örnekleme yanlılığı veya seçim yanlılığı olabilir

• Örneğe ulaşmada zorluk: Yönlendirmelere güvenmek, örneğinize ulaşmada zorluğa yol açabilir. İnsanlar sizinle iş birliği yapmak istemeyebilir, kimliklerini açıklamakta tereddüt edebilir veya genel olarak araştırmacılara güvenmeyebilir

❓ Kartopu Örnekleme Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

1. Kartopu Örnekleme Tekniğini Ne Zaman Kullanmak Uygundur?

Kartopu örnekleme aşağıdaki durumlarda en iyi şekilde kullanılır:

• Örnekleme çerçevesi bulunmadığında: Nadir bir hastalığı olan insanlar gibi tam bir liste oluşturulamayan gruplar için idealdir

• İlgilenilen topluma erişmek veya onları bulmak zorsa: Evsizlik yaşayan insanlar, göçebe topluluklar veya coğrafi olarak dağınık gruplar gibi ulaşılması zor kişiler için uygundur

• Araştırma hassas bir konuya odaklandığında: Evlilik dışı ilişkiler, uyuşturucu kullanımı, yasadışı faaliyetler veya insanların açıkça konuşmak istemediği konular için kullanılır

Bu durumlarda kartopu örnekleme, güven temelli yönlendirmeler sayesinde gizlilik ve mahremiyet korunarak ulaşılması zor katılımcılara erişim sağlar.

2. Kartopu Örnekleme Yanlı mıdır?

Evet, kartopu örnekleme yanlılık (önyargı) içerir.

Neden yanlılık oluşur?

• Yönlendirmelerin kullanımına dayanır

• Araştırmacı bir veya daha fazla ilk katılımcı işe alır, sonra onlar bir sonrakini işe alır

• Katılımcılar benzer özellikleri paylaşır ve birbirlerini tanır

• Bu nedenle toplumun her üyesinin örneğe dahil edilme şansı eşit değildir

Sonuç olarak: Kartopu örnekleme, örnekleme yanlılığına yol açar. İnsanlar genellikle kendilerine benzer kişileri yönlendirir, bu da örneğin çeşitliliğini sınırlar ve belirli grupların aşırı veya eksik temsil edilmesine neden olabilir.

Bu yanlılık, yöntemin doğasında var olan bir özellik olduğundan, kartopu örnekleme kullanırken bunun farkında olmak ve araştırma bulgularını yorumlarken bu sınırlamayı dikkate almak önemlidir.

3. Kartopu Örnekleme Nicel mi Nitel mi?

Kartopu örnekleme, olasılık dışı bir örnekleme yöntemidir. Toplumun her üyesinin örneğe dahil edilme şansı eşit değildir.

Bu ne anlama gelir?

• Çıkarımsal istatistik kullanamazsınız: Örneğinizden elde ettiğiniz sonuçları tüm topluma genelleyemezsiniz

• Genelleme yapamazsınız: Bu genellikle nicel araştırmanın hedefidir, ancak kartopu örnekleme için geçerli değildir

• Temsil edici değildir: Kartopu örneklemi hedef toplumu temsil etmez

Sonuç:

Kartopu örnekleme genellikle nitel araştırmalar için daha uygun bir yöntemdir. Nitel araştırmalarda amaç genelleme yapmaktan çok derinlemesine anlayış kazanmak, deneyimleri keşfetmek ve anlamları ortaya çıkarmaktır. Bu tür araştırmalarda kartopu örnekleme çok değerli bir araçtır.

Eğer nicel araştırma yapıyorsanız ve istatistiksel genellemeler yapmak istiyorsanız, olasılık örnekleme yöntemlerini tercih etmelisiniz.

4. Kartopu Örnekleme Rastgele midir?

Hayır, kartopu örnekleme rastgele değildir.

Neden rastgele değildir?

Kartopu örnekleme, olasılık dışı bir örnekleme yöntemidir. Olasılık örneklemesinin aksine (bir tür rastgele seçim içerir), çalışılmak üzere seçilen ilk bireyler yeni katılımcıları işe alan kişilerdir.

Nasıl çalışır?

• İlk katılımcılar seçilir (genellikle kolayda örnekleme ile)

• Bu katılımcılar kendi tanıdıkları arasından yeni katılımcılar yönlendirir

• Yönlendirilen kişiler de kendi tanıdıklarını yönlendirir

• Süreç bu şekilde devam eder

Sonuç:

Hedef toplumun her üyesinin örneğe işe alınma şansı eşit olmadığından, kartopu örneklemede seçim rastgele değildir. Bu, yöntemin temel bir özelliğidir ve araştırma sonuçlarını yorumlarken göz önünde bulundurulmalıdır.

Rastgele örnekleme gerekiyorsa, basit rastgele örnekleme, sistematik örnekleme veya tabakalı rastgele örnekleme gibi olasılık örnekleme yöntemlerini kullanmalısınız.