Eylem Araştırması | Tanım, Türler ve Örneklerle Açıklama

Eylem araştırması, bir problemi eşzamanlı olarak incelemeyi ve çözmeyi amaçlayan bir araştırma yöntemidir. Adından da anlaşılacağı üzere, araştırma ile eylem aynı süreçte yürütülür.

Bu kavram, 1944 yılında MIT profesörü Kurt Lewin tarafından ortaya atılmıştır. Özellikle eğitim bilimleri, sosyal bilimler ve örgütsel gelişim alanlarında sıkça kullanılmaktadır.

Eylem araştırması, kuram ve uygulama arasındaki boşluğu kapatmayı hedefler; bu yönüyle hem akademik hem pratik bir değer taşır.

1️⃣ Eylem Araştırmasının Amacı

Eylem araştırması, klasik araştırmalardan farklı olarak sadece bilgi üretmeyi değil, mevcut sistemi iyileştirmeyi amaçlar.

Süreç boyunca araştırmacı:

• Problemi tanımlar,

• Plan yapar,

• Eyleme geçer,

• Sonuçları gözlemler,

• Gözlemlerden yola çıkarak yeni bir plan oluşturur.

Bu nedenle eylem araştırması genellikle “eylem döngüsü” veya “sorgulama döngüsü” olarak adlandırılır.

2️⃣ Eylem Araştırması Türleri

Eylem araştırmasının iki temel türü vardır:

🔹 Katılımcı Eylem Araştırması

Bu yaklaşımda araştırmaya dahil olan bireyler, aynı zamanda araştırmanın birer paydaşı veya eş-araştırmacısıdır. Amaç, topluluk üyelerinin kendi yaşamlarını etkileyen süreçlerde söz sahibi olmalarını sağlamaktır.

🎓 Örnek: Engelli öğrencilerin kampüs erişimini iyileştirmek için, tekerlekli sandalye kullanan öğrencilerden okul çevresinde zaman ölçümü yapmaları istenir. Öğrenciler, rampaların nereye yapılması gerektiğine dair önerilerini doğrudan yönetime iletir.

🔹 Pratik Eylem Araştırması

Belirli bir kurum veya uygulamada yaşanan problemi doğrudan çözmeyi amaçlar. Katılımcılardan çok, uygulayıcının (ör. öğretmen, yönetici) deneyimine dayanır.

🎓 Örnek: Bir lisede kimya dersinde başarı oranı düşmektedir. Öğretmenler, ders yöntemlerini inceler ve daha modern öğretim araçlarını uygulamaya karar verir.

3️⃣ Eylem Araştırması Modelleri

Eylem araştırması farklı biçimlerde uygulanabilir. En bilinen üç model şunlardır:

Model	Tanım	Uygulama Alanı
Operasyonel (teknik) model	Planla → Uygula → Gözlemle → Değerlendir adımlarını izleyen döngüsel yapı.	Eğitimde sınıf içi uygulamalar.
İş birliği modeli	Aynı hedefe sahip bireylerin (ör. öğretmenler) geri bildirim döngüsüyle deneyim paylaşımı yapması.	Kurumsal öğrenme, mesleki gelişim.
Eleştirel yansıtma modeli	Mevcut sistemlerin neden bu şekilde işlediğini sorgular.	Eğitim politikaları, örgütsel kültür.

4️⃣ Eylem Araştırması ile Geleneksel Araştırma Arasındaki Fark

Özellik	Eylem Araştırması	Geleneksel Araştırma
Amaç	Sorun çözmek, sistemi geliştirmek	Teori üretmek, bilgi birikimini artırmak
Yaklaşım	Uygulamalı ve esnek	Kuramsal ve sistematik
Zaman Yapısı	Döngüsel, sürekli yenilenen	Başlangıcı ve bitişi nettir
Sonuç Türü	Uygulanabilir, yerel sonuçlar	Genellenebilir, istatistiksel sonuçlar
Odak Noktası	Katılım, dönüşüm, yansıtma	Nesnellik, ölçülebilirlik

🧩 Eylem araştırması, bilgi üretmekten ziyade değişimi başlatmayı amaçlar.

5️⃣ Avantajlar ve Dezavantajlar

✅ Avantajlar

• Uygulamaya dönük, gerçekçi ve esnek bir yapıya sahiptir.

• Katılımcı güçlendirmesi sağlar; bireyleri değişim sürecine dahil eder.

• Kısa sürede somut iyileştirme sonuçları alınabilir.

• Sosyal dönüşüm ve kurumsal gelişim için uygundur.

⚠️ Dezavantajlar

• Sonuçlar genellikle genellenebilir değildir.

• Araştırmacının rolü belirleyici olduğu için nesnellik sınırlıdır.

• Katılımcılar, araştırma sürecine baskı altında katılabilir.

• Yanlılık (bias) riski yüksektir: gözlemci etkisi, sosyal beğenirlik yanlılığı vb.

🎯 Sonuç

Eylem araştırması, teoriye dayalı ama eyleme odaklı bir değişim aracıdır. Özellikle eğitim, topluluk gelişimi ve kurum içi iyileştirme projelerinde etkilidir. Doğru planlandığında yalnızca bilgi üretmekle kalmaz, kalıcı davranış ve sistem değişikliği yaratır.

“Eylem araştırması, gözlemci değil; değişimin doğrudan aktörü olmayı seçen araştırmacının yöntemidir.”

❓ Eylem Araştırması Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

🔹 Eylem araştırması ile vaka analizi arasındaki fark nedir?

Eylem araştırması, belirli bir problemi hemen çözmeyi hedefleyen, uygulama odaklı bir yöntemdir. Vaka analizi ise genellikle daha uzun süreli, gözleme dayalı ve betimleyici bir yaklaşım olup, olayın nedenlerini ve süreç içindeki dinamikleri anlamaya odaklanır.

💡 Kısaca: Eylem araştırması “çözüm üretir”, vaka analizi “durumu anlamaya çalışır.”

🔹 Eylem araştırmasının temel amacı nedir?

Eylem araştırmasının temel amacı, belirli bir sorunu çözmek veya bireysel ya da topluluk temelli bilgi üretmektir. Bu süreçte amaç, teoriye katkı sunmaktan çok öğretim, öğrenme veya kurumsal süreçlere doğrudan etki eden eylemler geliştirmektir.

Eylem araştırması sonuçları genellikle:

• Eğitim ortamlarında iyileştirme,

• Toplumsal farkındalık yaratma,

• Kurum içi uygulama geliştirme alanlarında kullanılır.

🔹 Eylem araştırması eğitimde nasıl kullanılır?

Eylem araştırması özellikle öğretmenler ve eğitim yöneticileri tarafından sıklıkla tercih edilir.

Çünkü bu yöntem:

• Kuram ile uygulama arasındaki boşluğu doldurur,

• Öğretmenin kendi sınıfındaki problemi analiz etmesine olanak tanır,

• Öğrenme sürecini sürekli yansıma ile geliştirir,

• Esnek ve döngüsel bir yapı sunar.

🎓 Örnek: Öğrencilerin derse katılımı düşükse, öğretmen eylem araştırmasıyla yeni bir öğretim tekniği dener, gözlemler, değerlendirir ve tekrar plan yapar.

🔹 Sorgulama döngüsü nedir?

“Sorgulama döngüsü”, eylem araştırmasının başka bir adıdır. Genellikle spiral şeklinde görselleştirilir ve dört temel adımdan oluşur:

1️⃣ Planlama

2️⃣ Eyleme geçme

3️⃣ Gözlemleme

4️⃣ Yansıtma ve değerlendirme

Bu adımlar tekrarlandıkça yeni bilgiler üretilir ve süreç sürekli olarak geliştirilir.

🔁 Döngüsel yapı sayesinde, araştırmacı her yeni adımda hem öğrenir hem geliştirir.