Değişken Nedir? Türleri, Özellikleri ve 40 Pratik Örnekle Açıklama

Değişken Nedir?

İstatistikte değişken, bir araştırmada gözlemleyebildiğimiz, ölçebildiğimiz ve farklı değerler alabilen herhangi bir özelliktir. Bir başka ifadeyle, değişkenler bir araştırmanın temelini oluşturan ve gözlemden gözleme farklılık gösterebilen nitelik veya niceliklerdir. Yaş, cinsiyet, boy, kilo, eğitim düzeyi gibi günlük hayatta sıkça karşılaştığımız pek çok özellik birer değişkendir.

Değişkenler Neden Önemlidir?

Araştırmalarda, değişkenler sayesinde araştırma sorularımıza bilimsel cevaplar bulabiliriz. Örneğin, “Sigara içmek akciğer kanserine neden olur mu?” sorusunu yanıtlayabilmek için hem sigara içme durumu hem de akciğer kanseri değişkenleri incelenir. Yani değişkenler, araştırmanın neyi ölçtüğünü ve neyi analiz ettiğini belirleyerek, sonuçların anlamlı ve yorumlanabilir olmasını sağlar.

Değişken Türleri Nelerdir?

Değişkenler, ölçüm düzeylerine ve araştırmada üstlendikleri role göre iki ana başlıkta incelenir:

1. Ölçüm Özelliklerine Göre Değişkenler

A. Nitel (Kalitatif, Kategorik) Değişkenler

Sayısal bir değeri olmayan, yalnızca kategori veya sınıf belirten değişkenlerdir. Bu değişkenler; gruplandırılır, karşılaştırılır ama aritmetik işlemler yapılamaz.

10 Örnek:

1. Kan grubu (A, B, AB, O)

2. Saç rengi (siyah, sarı, kahverengi, kızıl)

3. Medeni durum (evli, bekar, boşanmış)

4. Eğitim düzeyi (ilkokul, lise, üniversite)

5. Göz rengi (mavi, kahverengi, yeşil)

6. Şehir (İstanbul, Ankara, İzmir)

7. Cinsiyet (kadın, erkek)

8. Araç türü (otomobil, kamyon, motosiklet)

9. Hobi türü (kitap okuma, yüzme, resim)

10. Kanser türü (akciğer, meme, bağırsak)

B. Nicel (Kantitatif, Sayısal) Değişkenler

Sayısal olarak ifade edilen, ölçülebilen ve aritmetik işlemlere uygun değişkenlerdir. Nicel değişkenler de kendi içinde sürekli ve kesikli olarak ikiye ayrılır:

• Sürekli değişken: Herhangi bir aralıkta tüm değerleri alabilir (boy, kilo, sıcaklık gibi).

• Kesikli değişken: Yalnızca tam sayı değerleri alabilir (çocuk sayısı, kitap sayısı gibi).

10 Örnek:

1. Yaş (18, 25, 44…)

2. Boy (cm) (165, 182, 174…)

3. Kilo (kg) (53, 76, 90…)

4. Gelir (TL) (5000, 15000, 3200…)

5. Sıcaklık (°C) (20.5, 37.1, 15.8)

6. Çocuk sayısı (0, 1, 2, 3…)

7. Kitap sayısı (12, 0, 43…)

8. Saatte atılan adım (1200, 3300, 2400)

9. Ayakkabı numarası (38, 41, 44)

10. Evde yaşayan kişi sayısı (1, 4, 7)

2. Araştırmadaki Rollerine Göre Değişkenler

A. Bağımsız Değişken

Bir araştırmada, sonucu etkileyen veya kontrol edilen değişkendir. Deneysel araştırmalarda “neden” olarak düşünülebilir.

10 Örnek:

1. Gübre miktarı (bitki büyümesi araştırmasında)

2. Ders çalışma süresi (sınav başarısı araştırmasında)

3. Egzersiz programı türü (kilo kaybı çalışmasında)

4. İlaç dozu (hastalık tedavisinde)

5. Beslenme şekli (kolesterol çalışmasında)

6. Eğitim yöntemi (matematik başarısı üzerinde)

7. Maruz kalınan ses şiddeti (duyma kaybı araştırmasında)

8. Reklam türü (satış analizinde)

9. Uyku süresi (günlük enerji düzeyi ölçümünde)

10. Kafein miktarı (tepki süresi ölçümünde)

B. Bağımlı Değişken

Bağımsız değişkendeki değişikliğe bağlı olarak değişen ve araştırmada ölçülen sonuçtur. Deneysel araştırmalarda “sonuç” olarak tanımlanır.

10 Örnek:

1. Bitki büyümesi (cm olarak)

2. Sınavdan alınan not

3. Kilo değişimi (kg)

4. Hastanın iyileşme süresi (gün)

5. Kolesterol seviyesi (mg/dL)

6. Matematik testinden alınan puan

7. Duyma seviyesi (desibel)

8. Satış miktarı (adet)

9. Günlük enerji düzeyi (ölçek puanı)

10. Tepki süresi (milisaniye)

Değişkenler, araştırmanın temel yapıtaşlarıdır. Doğru değişken seçimi ve türlerinin iyi anlaşılması, araştırmanın bilimsel değerini artırır ve analizlerin anlamlı olmasını sağlar. Hangi değişkenin hangi role sahip olduğunu ve türünü belirlemek, hem veri toplama hem de analiz sürecinin sağlıklı ilerlemesi için gereklidir.