Araştırmanın Amacı ve Bilimsel Yöntem: Neden “Ölçülebilirlik” ve “Tekrarlanabilirlik” Esastır?

Bilimsel araştırmanın temel amacı sorulara güvenilir ve geçerli yanıtlar bulmaktır. Bilgiye ulaşmak için izlenen sistemli yol “yöntem”dir; yöntemin gücü ise ölçülebilir ve tekrarlanabilir sonuçlar üretmesinden gelir.

“Araştırma, herkesin gördüğünü görmek ama kimsenin düşünmediğini düşünmektir.”— Albert Szent-Györgyi

Araştırmanın Temeli: Gözlem

Her araştırma gözlemle başlar. Gözlem; problemi fark etmeyi, olguları tanımlamayı ve ölçülebilir değişkenlere dönüştürmeyi sağlar. Gözlemsiz bilim olmaz; ancak yapılandırılmış, sistemli ve önyargıdan arındırılmış gözlemler bilimsel değere sahiptir.

Bilimsel Yöntem Kısaca

1. Problem/araştırma sorusu: “Ne biliyoruz? Ne bilmiyoruz?”

2. Literatür taraması: Boşluğu ve önceki bulguları saptama.

3. Hipotez ve değişkenler: Test edilebilir, ölçülebilir tanımlar.

4. Yöntem ve tasarım: Örneklem, ölçüm araçları, prosedür, etik.

5. Veri toplama ve analiz: Geçerlik–güvenirlik kontrolleri.

6. Yorum ve sonuç: Kanıtların ışığında sınırlılıklarıyla birlikte.

7. Açık raporlama ve paylaşım: Yineleme (replication) için gereklidir.

Bilimsel Bilginin Temel Nitelikleri

• Objektif: Bulgular araştırmacıdan bağımsız olmalı.

• Denenebilir/gözlenebilir: Başkaları aynı koşullarda sınayabilmeli.

• Ölçülebilir: Kavramlar operasyonel tanımlarla sayısallaştırılmalı.

• Tekrarlanabilir ve değişebilir: Aynı yöntem benzer sonuçlar üretmeli; yeni kanıtlar çıktığında bilgi güncellenebilir olmalı.

• Eleştiriye açık: Karşıt görüş ve veriyle sınanmaya elverişli olmalı.

• Evrensel: Yer ve zamandan bağımsız olarak geçerli ilkeler hedeflenir.

• İnsan odaklı: Topluma fayda ve etik sorumluluk gözetilir.

Ölçülebilirlik Nedir, Nasıl Sağlanır?

Ölçülebilirlik, soyut kavramları ölçülebilir değişkenlere dönüştürmektir.

• Operasyonelleştirme: “Başarı” → “%80 ve üzeri doğru yanıt”.

• Standartlaştırma: Aynı protokol, aynı cihaz kalibrasyonu, aynı ölçek.

• Hata yönetimi: Ölçüm hatası, yanlılık (bias) ve belirsizlik raporlanır.

• Geçerlik & güvenirlik: Araç gerçekten istediğini ölçüyor mu? Tutarlı mı?

Tekrarlanabilirlik Nedir, Nasıl Güvenceye Alınır?

Tekrarlanabilirlik (reproducibility/replicability); bağımsız ekiplerin, aynı yöntemi izleyerek benzer sonuçlara ulaşabilmesidir.

• Şeffaf raporlama: Örneklem seçimi, kriterler, prosedür, yazılım sürümleri.

• Veri ve kod paylaşımı: Mümkünse anonimleştirilmiş veri + analiz betikleri.

• Ön kayıt (preregistration): Hipotez, sonuç değişkenleri ve analiz planı önceden ilan edilir; p-hacking riskini azaltır.

• Örnekleme gücü: Yetersiz örneklem tekrarlanabilirliği zayıflatır; güç analizi şart.

Eğitim Teknolojileri Konulu Örnek

Araştırma sorusu: Yeni bir mikro-öğrenme modülü, çevrimiçi kursta haftalık kısa sınav puanlarını (%) artırıyor mu?

Ölçülebilirlik:

• Birincil metrik: Kısa sınav puanı % (0–100).

• İkincil metrikler: Oturum süresi dakika, tamamlama oranı %.

• Koşullar: Aynı LMS, aynı içerik süresi (dk), aynı süre sınırı (dk), aynı değerlendirme rubriği.

Tekrarlanabilirlik:

• Protokol adım adım: Örneklem seçimi, randomizasyon, modül süresi, soru havuzu, sınav zamanlaması.

• Sürüm kontrolü: LMS sürümü, tarayıcı sürümleri, cihaz türleri raporlanır.

• Analiz şeffaflığı: Ön kayıt (birincil/ikincil sonuçlar), veri sözlüğü, analiz kodu (ör. SPSS syntax/R script) eklenir.

Sonuç (yorum mantığı): Aynı protokol farklı sınıflarda/kurumlarda da benzer puan artışı (%) üretiyorsa bulgu güçlenir; etki yalnızca “yenilik etkisi” değilse (takip ölçümleriyle) kalıcıdır.

Sık Yapılan Hatalar:

• Muğlak metrikler: “Öğrenme arttı” yerine “kısa sınav puanı +Δ%” yazın.

• Seçici raporlama: Sadece anlamlı sonuçları değil tüm ön-kayıtlı metrikleri raporlayın.

• Yetersiz örneklem: Önceden güç analizi yapmadan karar vermek.

• Araç/prosedür değişimi: Farklı tarayıcı/cihaz, farklı süre sınırı gibi ölçümü bozacak farklar.

• Gruplar arası bulaşma: Kontrol grubunun modüle erişmesi.

Mini not (tasarım):Güç %80, α=0,05 hedefleyin; beklenen etki küçüğü-orta (Cohen’s d ≈ 0,3–0,5) ise her kol için yeterli n planlayın.

Mini Kontrol Listesi

•  Araştırma sorusu ve birincil metrik net mi (% puan)?

•  Randomizasyon ve protokol sabit mi?

•  Güç analizi ve örneklem gerekçesi var mı?

•  Veri, kod, sürümler şeffaf mı?

•  Takip ölçümüyle kalıcılık test edildi mi?

Bilim, akıl–deney–gözlem temelinde ilerleyen bir yöntem işidir. Araştırmanın amacı bilgiye ulaşmak; bilimsel araştırmanın amacı ise geçerli ve güvenilir bilgiye ulaşmaktır. Bu hedefe giden yolun iki vazgeçilmez direği: ölçülebilirlik ve tekrarlanabilirliktir.