Araştırmanın Adımları ve “Kum Saati” Modeli: Uygulamalı Rehber

Nominal Analiz
9 Ağu
2 dakikada okunur

Bilimsel araştırmanın temel amacı, sorulara güvenilir ve geçerli yanıtlar bulmaktır. Bu yanıtları üretmenin yolu da yöntemten geçer: iyi bir yöntem, ölçülebilir ve tekrarlanabilir sonuçlar verir.

“Araştırma, herkesin gördüğünü görmek ama kimsenin düşünmediğini düşünmektir.” — Albert Szent-Györgyi

Araştırmanın Adımları (7 Basamakta)

Soru sor → Yanıtlanabilir, açık ve sınırlı bir soru yazın.
Soruyu araştır → Literatürü tarayın; boşluğu ve önceki bulguları belirleyin.
Hipotez oluştur → Test edilebilir ve ölçülebilir değişkenlerle.
Hipotezi test et → Uygun yöntem/tasarım, örneklem, araç ve etik onayla.
Test sonucunu analiz et → İstatistiksel/tematik analiz, geçerlik–güvenirlik kontrolleri.
Sonuçlandır → Bulguları sınırlılıklarıyla yorumlayın.
Sonuçları ilet → Rapor, makale, sunum ve veri-kod paylaşımı.

“Kum Saati” Modeli (Geniş → Dar → Geniş)

Üst Kısım (Geniş): Konu ve bağlam; literatürdeki büyük resim.
Orta Kısım (Dar): Araştırma sorusu, hipotez, yöntem, ölçüm ve analiz (çekirdek).
Alt Kısım (Geniş): Sonuçların genellenmesi, uygulamalar, gelecek araştırmalar.

Bu model, çok bilgiyi yönetilebilir parçalara ayırır ve okura çalışmanın neden–nasıl–ne bulduğunu anlaşılır bir akışla gösterir.

Araştırma Planlaması (9 Maddede Yol Haritası)

Gözlem ve probleme dikkat: Olgunun fark edilmesi.
Araştırma problemini yazma: Net, ölçülebilir problem ifadesi.
Kaynak tarama: Derin literatür ve kavramsal çerçeve.
Hipotez(ler) & uygulanabilirlik: Uzman görüşüyle yapılabilirlik kontrolü.
Yöntem/metot seçimi: Tasarım, örneklem, ölçüm araçları, prosedür, etik.
Veri toplama: Standart protokoller ve kayıt.
Uygun istatistiksel analiz: Test seçimi, varsayım kontrolü, etki büyüklüğü.
Sonuçlandırma: Bulgular + sınırlılıklar + etkiler.
Raporlama: Yapılandırılmış yazım, ekler, veri–kod paylaşımı.

Araştırma Soruları: Türler ve Örnekler

a) Farklılık Sorusu (Gruplar/Koşullar Arası)

Örnek: “Radyasyonun absorbe doz ölçümlerinde iyon odası ile yarı iletken diyot arasında fark var mıdır?”

Tasarım: Deneysel/karşılaştırmalı.
Ölçüm: Absorbe doz (birim: Gy veya cGy).
Analiz örnekleri: Bağımlı/bağımsız t-testi, ANOVA; varsayım dışıysa Mann–Whitney/Kruskal–Wallis.
Raporlama: Ortalama±SS, güven aralığı, etki büyüklüğü.

b) İlişki Sorusu (Değişkenler Arası)

Örnek: “Sigara içilmesi ile kanser olma arasında bir ilişki var mıdır?”

Tasarım: Gözlemsel (kohort, vaka-kontrol, kesitsel).
Ölçüm: Sigara (paket-yıl), kanser (evet/hayır).
Analiz örnekleri: Korelasyon (uygunsa), lojistik regresyon, risk oranı/olasılık oranı (OR, RR).
Raporlama: OR/RR, 95% GA, p-değeri; karıştırıcılar için çok değişkenli modeller.

c) Tanımlayıcı Soru (Durumu Betimleme)

Örnek: “Bayan sağlık çalışanlarının kendi meme muayenesini yapabilme bilgileri nasıldır?”

Tasarım: Kesitsel anket/ölçek.
Ölçüm: Bilgi puanı (0–100), uygulama sıklığı (ay/defa).
Analiz örnekleri: Frekans–yüzde, ortanca/ortalama, güven aralıkları.
Raporlama: Net tablo/figürler, ölçütlere göre sınıflandırma.

İpucu: Sorunuzun türü (fark–ilişki–tanımlayıcı) tasarımı, ölçümü ve analizi belirler. Önceden güç analizi yapmayı ihmal etmeyin.

Ölçülebilirlik ve Tekrarlanabilirlik Kısa Notu

Ölçülebilirlik: Operasyonelleştirme (ör. “başarı” = ≥%80 doğru), standart protokol, kalibrasyon, hata ve belirsizlik raporu.
Tekrarlanabilirlik: Açık yöntem, veri–kod paylaşımı, yazılım/cihaz sürümleri, ön kayıt, aynı koşullarda benzer sonuçlar.

Sık Yapılan Hatalar & Hızlı Çözümler

Muğlak soru/hipotez → Operasyonel tanım yazın.
Yanlış test seçimi → Ölçüm düzeyi ve varsayımları kontrol edin.
Yetersiz örneklem → A priori güç analizi yapın.
Seçici raporlama → Tüm ön-kayıtlı sonuçları sunun.
Standart dışı ölçüm → Protokol ve kalibrasyonu sabitleyin.

Şablon: Hızlı Rapor İskeleti

Giriş → Yöntem (tasarım, örneklem, araçlar, prosedür, analiz) → Bulgular (tablo/figür + etki büyüklüğü) → Tartışma (yorum + sınırlılıklar) → Sonuç (uygulama/öneri) → Ekler (ölçek, kod, veri sözlüğü).