Araştırma Tasarımı Türleri ve Aralarındaki Farklar | Örneklerle Açıklama

Bir araştırma projesi planlarken, araştırma sorularını geliştirmek ve tasarımı oluşturmak için birçok karar vermeniz gerekir. Bu süreçte, çalışmanızın amacı, veri türü, örnekleme yöntemi, süresi ve uygulanacağı yer araştırma türünüzü belirler.

Bu yazıda, araştırma türleri arasındaki temel farklar kategoriler halinde açıklanmaktadır:

• 🎯 Araştırmanın amacı

• 📊 Veri türü

• ⏱️ Örnekleme, zaman ve yer seçimi

1️⃣ Araştırmanın Amacına Göre Türler

Tür	Farkı Nedir?	Ne Zaman Tercih Edilmeli?
Temel (kuramsal) araştırma	Bilimsel bilgi, teori ve öngörüler geliştirmeyi amaçlar.	Bilimsel bilgi birikimini artırmak istiyorsanız.
Uygulamalı araştırma	Belirli bir sorunu çözmek, ürün veya yöntem geliştirmek içindir.	Pratik bir çözüm veya politika önerisi geliştirmek istiyorsanız.
Keşfedici araştırma	Az bilinen veya yeni tanımlanan bir konuyu keşfetmeyi amaçlar.	Literatürde boşluk varsa, başlangıç aşamasındaysanız.
Açıklayıcı araştırma	Belirli bir olgunun nedenlerini ve sonuçlarını analiz eder.	Mevcut bir problemi derinlemesine anlamak istiyorsanız.
Tümevarımsal araştırma	Gözlemlerden teori üretir.	Kuramsal temel yoksa yeni model önermek istiyorsanız.
Tümdengelimsel araştırma	Mevcut teorileri test eder.	Mevcut teori veya hipotezleri doğrulamak istiyorsanız.

2️⃣ Verinin Türüne Göre Araştırmalar

Tür	Tanımı	Ne Zaman Kullanılır?
Birincil araştırma	Veriler doğrudan araştırmacı tarafından toplanır (anket, deney vb.).	Özgün veri gerekiyorsa.
İkincil araştırma	Önceden toplanmış veriler (ör. TÜİK, makale, arşiv) analiz edilir.	Mevcut veriler yeterliyse.
Nitel araştırma	Sözel veya kavramsal verilerle anlam üretir.	Deneyimleri, düşünceleri anlamak istiyorsanız.
Nicel araştırma	Sayısal verilerle ölçüm ve istatistiksel testler yapar.	Hipotez test etmek veya ölçmek istiyorsanız.
Betimleyici	Durumu gözlemler, değişkenleri kontrol etmez.	“Ne oluyor?” sorusuna yanıt arıyorsanız.
Deneysel	Değişkenleri kontrol ederek neden-sonuç ilişkisini test eder.	“Neden oluyor?” sorusuna yanıt arıyorsanız.

3️⃣ Örnekleme, Zaman ve Ortama Göre Türler

Tür	Açıklama	Ne Zaman Kullanılır?
Olasılıklı örnekleme	Her bireyin seçilme olasılığı eşittir, sonuç genellenebilir.	Büyük kitleye genelleme yapılacaksa.
Olasılıksız örnekleme	Araştırmacı belirli kriterlere göre seçer, derinlik amaçlanır.	Belirli bir bağlamı derinlemesine incelemek istiyorsanız.
Kesitsel araştırma	Veriler tek bir zamanda toplanır.	Belirli bir dönemi analiz etmek istiyorsanız.
Boylamsal araştırma	Veriler birden fazla zamanda toplanır.	Değişimi ve gelişimi izlemek istiyorsanız.
Saha araştırması	Doğal ortamda veri toplar.	Gerçek yaşam koşullarında gözlem yapmak istiyorsanız.
Laboratuvar araştırması	Kontrollü ortamlarda deney yapar.	Değişkenleri sıkı kontrol etmek istiyorsanız.
Sabit tasarım	Örneklem, zaman ve yer en baştan belirlenir.	Ölçüm, test ve genelleme odaklı çalışmalar için uygundur.
Esnek tasarım	Araştırma sürecinde tasarım değişebilir.	Keşfedici veya nitel araştırmalar için uygundur.

4️⃣ Sonuç ve Değerlendirme

Araştırma tasarımı; çalışmanızın yöntemsel omurgasıdır. Doğru tasarım, hem veri toplama sürecinizi kolaylaştırır hem de sonuçların güvenilirliğini artırır.

🎓 Özetle: Yeni teori üretmek istiyorsanız → Tümevarımsal ve keşfedici Mevcut teoriyi test etmek istiyorsanız →

Tümdengelimsel ve açıklayıcı Sayısal veriyle ölçüm yapmak istiyorsanız → Nicel araştırma Anlam ve deneyim çözümlemek istiyorsanız → Nitel araştırma