Psikolojik Ölçümlerde Uygulamalı Veri Analizi: McNemar Testi ile Kaygı Durumundaki Değişimin Değerlendirilmesi

SPSS’te Ki Kare Bağımsızlık Testi uygulamasına geçmeden önce, bu testin temel noktalarını kısaca hatırlayalım.

McNemar Testi Nedir?

McNemar Testi, tekrarlayan veya eşleştirilmiş ölçümlerde iki kategorili (ör. Evet/Hayır, Var/Yok gibi) verilerin karşılaştırılmasında kullanılan istatistiksel bir testtir. Temelde bir tür ki-kare testidir ancak bağımlı/ilişkili gruplar için tasarlanmıştır.

Ne İşe Yarar?

• Amaç: Aynı bireylerin (ya da eşleştirilmiş birimlerin) iki farklı zamanda (veya iki farklı koşulda) aldıkları iki kategorili yanıtların değişip değişmediğini, yani bir yönde değişenlerle diğer yönde değişenler arasında anlamlı bir fark olup olmadığını test eder.

• Tipik Kullanım Alanları:

  • Bir eğitim öncesi ve sonrası bilgi seviyesinin (doğru/yanlış),

  • Bir tedavi öncesi ve sonrası bulgunun (var/yok),

  • Bir kampanya öncesi ve sonrası tutumun (evet/hayır)değişip değişmediğini analiz etmek için kullanılır.

McNemar Testinin Kullanılabilmesi İçin Gerekli Koşullar

1. Bağımlı/İlişkili Ölçümler:

   • Aynı bireylerden (ya da eşleştirilmiş örneklerden) iki ölçüm alınmalıdır (örn. ön test/son test).

   • Yani veriler birbirine bağlıdır; bağımsız iki grup olmaz!

2. Kategorik ve İki Kategorili Değişkenler:

   • Her iki ölçüm de yalnızca iki kategoriye sahip olmalıdır (ör. Evet/Hayır, Var/Yok, 0/1 gibi).

3. Uyumsuz (Discordant) Hücre Sayısı:

   • Tabloya yerleştirilen “sadece bir yönde değişim gösteren” katılımcıların toplamı (b+c hücreleri) yeterli sayıda olmalıdır (genellikle en az 10 önerilir).

   • Yani:

     • Önce doğru, sonra yanlış (b)

     • Önce yanlış, sonra doğru (c)

   • b+c toplamı küçükse testin gücü düşer, sonuçlar güvenilir olmayabilir.

4. Tekrarlayan/Eşleştirilmiş Ölçümler Arasında Bağımsızlık:

   • Her bir ölçüm çifti (katılımcı bazında) diğerlerinden bağımsız olmalıdır.

Temel Hipotezler

• H0 (Null Hipotezi):

  • İki zamandaki/doğruluktaki oranlar eşittir (yani, değişim yoktur).

• H1 (Alternatif Hipotez):

  • İki zamandaki/doğruluktaki oranlar farklıdır (yani, anlamlı bir değişim vardır).

McNemar testi, bağımlı iki kategorik ölçüm arasındaki değişimi test eder. Özellikle "ön test-son test" veya "müdahale öncesi-sonrası" gibi araştırmalarda, aynı kişilerin iki kategorili cevaplarının değişimlerini analiz etmek için kullanılır.

Uygulamalı veri analizi çalışmamız için kullanılan veri setini aşağıdaki dosya indirme bağlantısından indirebilir ve inceleyebilirsiniz.

Psikolojik Ölçümlerde Uygulamalı Veri Analizi Veri Seti.txt

TXT dosyasını indir • 2KB

SPSS Değişken Tanımlama Tablosu (Variable View)

Variable Name	Type	Width	Decimals	Label	Values	Missing	Columns	Align	Measure	Role
Kaygı_Durumu_Oncesi	Numeric	8	0	Müdahale Öncesi Kaygı Durumu	0=Kaygı Yok, 1=Kaygı Var	None	8	Right	Nominal	Input
Kaygı_Durumu_Sonrasi	Numeric	8	0	Müdahale Sonrası Kaygı Durumu	0=Kaygı Yok, 1=Kaygı Var	None	8	Right	Nominal	Input

Veri setindeki değişkenlerin SPSS’te “Variable View” sekmesinde nasıl tanımlandığı aşağıdaki görselde gösterilmiştir.

SPSS yazılımında McNemar Testi uygulanış adımları:

Yöntem 1

1- Analyze, Descriptive Statistisc, Crosstabs seçilir.

2- Crosstabs penceresinde sol taraftaki değişkenler listesinden karşılaştırılacak kategorik değişkenin biri Row(s)’a diğeri ise Column(s)’a taşınır.

3- Cells butonu tıklanır Percentages kısmında Row seçilir Continue tıklanır.

4- Statistic butonu tıklanır McNemar seçilir Continue tıklanır.

5- Crosstabs penceresinde OK tıklanır.

Yöntem 2

1- Analyze, Nonparametric Tests, Legacy Dialogs, 2 Related Sampes seçilir.

2- Two Related Sampes penceresinde Sol taraftaki değişken listesinden kategorik değişkenler eşleştirilerek Test Pairs’e taşınır.

3- Test Type kısmından McNemar seçilidir.

4- OK Tıklanır.

İlk olarak "yöntem 1" adımını deneyerek SPSS yazılımında veri setimizden McNemar Testi veri analizi çıktılarımızı inceleyelim ve birlikte analiz edip yorumlayalım.

Tablo 1: Crosstabs - Case Processing Summary

Case Processing Summary Tablosunun Yorumlanması

• Geçerli (Valid) Vaka Sayısı:

  • Analizde kullanılan toplam geçerli gözlem sayısı: 351

  • Yüzde olarak: %100,0(Tüm veriler geçerli, eksik yok.)

• Eksik (Missing) Vaka Sayısı:

  • Eksik veri sayısı: 0

  • Yüzde olarak: %0,0

• Toplam Vaka Sayısı:

  • Tüm analizdeki toplam gözlem: 351

  • Yüzde olarak: %100,0

Özet Yorum:

Analiz için girilen 351 katılımcının tamamında hem “Müdahale Öncesi Kaygı Durumu” hem de “Müdahale Sonrası Kaygı Durumu” verisi eksiksiz olarak bulunmaktadır. Herhangi bir eksik veri yoktur; bu da analiz sonuçlarının güvenilirliği ve yorumlanabilirliği açısından idealdir.

Tablo 2: Crosstabs - Müdahale Öncesi Kaygı Durumu * Müdahale Sonrası Kaygı Durumu Crosstabulation

Çapraz Tablo Yorumlaması

Tabloda iki boyut var:

• Satırlar: Müdahale öncesi kaygı durumu (Kaygı Yok / Kaygı Var)

• Sütunlar: Müdahale sonrası kaygı durumu (Kaygı Yok / Kaygı Var)

Sayılar (Count):

• Müdahale öncesi “Kaygı Yok” olanlar:

  • Müdahale sonrası “Kaygı Yok” kalan: 43 kişi

  • Müdahale sonrası “Kaygı Var”a geçen: 88 kişi

  • Toplam: 131 kişi

• Müdahale öncesi “Kaygı Var” olanlar:

  • Müdahale sonrası “Kaygı Yok”a geçen: 66 kişi

  • Müdahale sonrası yine “Kaygı Var” kalan: 154 kişi

  • Toplam: 220 kişi

• Genel toplam:

  • Müdahale sonrası “Kaygı Yok”: 109 kişi

  • Müdahale sonrası “Kaygı Var”: 242 kişi

  • Toplam: 351 kişi

Yüzdeler (%):

• Müdahale öncesi kaygı yok olanların %67,2’si sonrasında kaygı yaşamış.

• Müdahale öncesi kaygı var olanların %70’i sonrasında da kaygılı.

• Toplamda müdahale sonrası grubun %68,9’u kaygı yaşıyor.

McNemar Testi için kritik hücreler:

• b (Kaygı Yok → Kaygı Var): 88 kişi

• c (Kaygı Var → Kaygı Yok): 66 kişi

McNemar testi, özellikle bu iki uyumsuz hücre arasındaki farkı istatistiksel olarak sınar.

Tablonun Pratik Yorumu

• Müdahale sonrasında kaygı durumunda “olumsuz” (kaygı yokken kaygı başlayan) değişim yaşayanlar (88 kişi), “olumlu” (kaygı varken kaygısı azalan) değişim yaşayanlardan (66 kişi) biraz daha fazla.

• Ancak hala, müdahale öncesi kaygılı olanların çoğu (%70) müdahale sonrasında da kaygılı.

• Toplamda kaygı oranı yüksek seyrediyor.

Tablo 3: Crosstabs - Chi-Square Tests

McNemar Testi Sonucu (Yorum)

• Exact Sig. (2-sided):

  • p-değeri = 0,090

• N of Valid Cases:

  • Geçerli gözlem sayısı = 351

İstatistiksel Yorum:

• McNemar testi için belirlenen anlamlılık düzeyi genellikle 0,05’tir.

• Buradaki p-değeri 0,090 olduğuna göre:

  • p > 0,05 olduğu için sonuç istatistiksel olarak anlamlı değildir.

  • Yani, müdahale öncesi ve sonrası kaygı durumu oranları arasında anlamlı bir fark yoktur.

Yorum:

McNemar testi sonucunda, müdahale öncesi ve sonrası kaygı durumu değişiminde istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmamıştır (p = 0,090; p > 0,05). Bu bulgu, uygulanan müdahalenin katılımcıların kaygı düzeylerinde anlamlı bir değişikliğe yol açmadığını göstermektedir.

Bilimsel Yorum:

Araştırma grubunda, müdahale öncesi kaygı yaşamayan 131 katılımcıdan 88’inin (%67,2) müdahale sonrası kaygı yaşamaya başladığı, 43’ünün (%32,8) ise kaygı durumunda herhangi bir değişiklik olmadığı görülmüştür. Müdahale öncesi kaygı yaşayan 220 katılımcıdan ise 66’sı (%30,0) müdahale sonrası kaygı durumunda azalma yaşamış, 154’ü (%70,0) ise kaygı yaşamaya devam etmiştir.

Araştırma grubundaki katılımcıların müdahale öncesi ve sonrası kaygı durumu değişimleri incelendiğinde, McNemar testi sonucuna göre bu değişim istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır (p = 0,090; p > 0,05). Bu sonuç, uygulanan müdahalenin katılımcıların kaygı düzeylerinde anlamlı bir farklılık oluşturmadığını göstermektedir.

Aşağıdaki dosya indirme bağlantısından yöntem 1'i uygulayarak yaptığımız McNemar testi SPSS çıktısını indirebilir ve inceleyebilirsiniz.

Psikolojik Ölçümlerde Uygulamalı Veri Analizi Veri Seti Yöntem 1 SPSS Veri Analizi Çıktısı.

dosyasını indir • 119KB

Şimdide "yöntem 2" adımını uygulayarak SPSS yazılımında veri setimiz ile McNemar Testi için veri analiz çıktılarımızı inceleyip analiz ederek yorumlama işlemi gerçekleştirelim.

Tablo1: Crosstabs - Müdahale Öncesi Kaygı Durumu & Müdahale Sonrası Kaygı Durumu

Çapraz Tablo Yorumlaması

Bu tablo, müdahale öncesi ve sonrası katılımcıların kaygı durumlarındaki değişimi göstermektedir:

• Müdahale öncesinde kaygı yaşamayan 131 katılımcının 43’ü müdahale sonrasında da kaygı yaşamamış, 88’i ise kaygı yaşamaya başlamıştır.

• Müdahale öncesinde kaygı yaşayan 220 katılımcının 66’sı müdahale sonrasında kaygı yaşamamaya başlamış, 154’ü ise kaygılı olmaya devam etmiştir.

Genel olarak değerlendirildiğinde:

• Müdahale öncesi kaygı yaşamayanların önemli bir bölümü (%67,2) müdahale sonrasında kaygı yaşamaya başlamış, sadece %32,8’i kaygısız kalmaya devam etmiştir.

• Müdahale öncesi kaygılı olanların ise büyük bir çoğunluğu (%70,0) kaygılı kalmaya devam etmiş, %30,0’ı ise kaygısız duruma geçmiştir.

• Müdahale sonrası toplamda 109 kişi kaygı yaşamazken, 242 kişi kaygı yaşamaya devam etmektedir.

Pratik olarak tabloya bakıldığında:

• Müdahale sonrasında, “kaygı yok”ken “kaygı var”a geçen (olumsuz değişim) katılımcıların (88 kişi), “kaygı var”ken “kaygı yok”a geçen (olumlu değişim) katılımcılardan (66 kişi) daha fazla olduğu görülmektedir.

• Genel olarak kaygı oranı müdahale sonrasında da oldukça yüksektir ve ciddi bir azalma gözlenmemektedir.

Tablo 2: McNemar Test - Test Statistics

McNemar Testi Sonuçlarının Yorumlanması

• N (Örneklem Büyüklüğü):

  • Analize dahil edilen toplam kişi sayısı: 351

• Chi-Square (Ki-Kare Değeri):

  • Hesaplanan test istatistiği: 2,864

• Asymp. Sig. (Asimptotik Anlamlılık / p-değeri):

  • 0,091

İstatistiksel Yorum

• Standart anlamlılık eşiği genellikle 0,05’tir.

• Burada elde edilen p-değeri 0,091 olduğundan:

  • p > 0,05 olduğu için sonuç istatistiksel olarak anlamlı değildir.

  • Yani, müdahale öncesi ve sonrası kaygı durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark yoktur.

Özet Yorum

McNemar testi sonucunda (χ² = 2,864, p = 0,091), katılımcıların müdahale öncesi ve sonrası kaygı durumları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Bu sonuç, uygulanan müdahalenin katılımcıların kaygı düzeyinde belirgin bir değişim yaratmadığını göstermektedir.

Aşağıdaki dosya indirme bağlantısından yöntem 2 metodunu uygulayarak elde edilen McNemar testi analiz çıktısını indirebilir ve inceleyebilirsiniz.

Psikolojik Ölçümlerde Uygulamalı Veri Analizi Veri Seti Yöntem 2 SPSS Veri Analizi Çıktısı.

dosyasını indir • 49KB