Çapraz Tablolar (Crosstabs) ile İlişki ve Farklılık Analizi – SPSS Uygulamalı Anlatım

Çapraz Tablo Analizinin Amacı

SPSS’te Crosstabs (Çapraz Tablolar) komutu, iki veya daha fazla kategorik değişken arasındaki ilişkiyi tablo biçiminde incelemeye yarar. Bu yöntemle iki yönlü veya çok yönlü tablolar oluşturulabilir; satır ve sütun değişkenleri arasındaki ilişkiyi gösteren istatistiksel testler ve ilişki ölçüleri hesaplanır.

SPSS Veri Analizi

TRY 1,299.00

Hizmeti Satın Al

Tablonun yapısı ve değişkenlerin sıralı (ordinal) veya sırasız (nominal) olması, hangi testlerin uygun olacağını belirler.

SPSS bu testi otomatik olarak seçmez; kullanıcı, analiz amacına göre belirler.

(SPSS 26 sürümünde “Analyze → Descriptive Statistics → Crosstabs...” menü yolu izlenir.)

İki Yönlü ve Çok Katmanlı Tablolar

Çapraz tabloların istatistikleri yalnızca iki yönlü tablolar (two-way tables) için hesaplanır. Ancak üçüncü bir değişken (örneğin “kontrol değişkeni” veya “katman değişkeni”) eklenerek çok katmanlı analiz yapılabilir.

Örneğin:

• Satır değişkeni: Medeni durum (Evli / Bekar)

• Sütun değişkeni: Yaşam algısı (Heyecanlı / Rutin / Sıkıcı)

• Katman değişkeni: Cinsiyet

Bu durumda SPSS, kadınlar ve erkekler için ayrı ayrı iki çapraz tablo oluşturur ve sonuçları ardışık paneller olarak gösterir.

(SPSS 26 sürümünde “Layer 1 of 1” bölümü bu işlemi tanımlar.)

Uygulama Örneği

Bir kurumun küçük ve büyük ölçekli müşterilerinin hizmet kârlılığı açısından farklılık gösterip göstermediği incelensin.

• Satır değişkeni: Şirket büyüklüğü (Küçük, Orta, Büyük)

• Sütun değişkeni: Hizmet kârlılığı (Yüksek, Orta, Düşük)

Analiz sonucunda küçük şirketlerin büyük kısmının yüksek hizmet kârı, büyük şirketlerinse düşük kâr getirdiği gözlemlenebilir. Bu tür ilişkiler Pearson Ki-Kare ve Cramér’s V gibi testlerle desteklenir.

Hesaplanabilen İstatistiksel Testler ve İlişki Ölçüleri

Crosstabs çıktısında iki kategorik değişken arasındaki ilişkiyi test etmek için çok sayıda istatistik ve ilişki katsayısı hesaplanabilir:

🔹 Ki-Kare Tabanlı Testler

• Pearson Chi-Square

• Likelihood-Ratio Chi-Square

• Linear-by-Linear Association Test

• Fisher’s Exact Test

• Yates Corrected Chi-Square

🔹 Kategorik İlişki Ölçüleri

• Phi

• Cramér’s V

• Contingency Coefficient

🔹 Sıralı (Ordinal) İlişki Ölçüleri

• Spearman’s Rho

• Gamma

• Somers’ d

• Kendall’s Tau-b ve Tau-c

• Eta Coefficient

🔹 Asimetrik (Yönlü) Ölçüler

• Symmetric / Asymmetric Lambda

• Goodman & Kruskal’s Tau

• Uncertainty Coefficient

🔹 Diğer Testler

• Cohen’s Kappa

• Relative Risk Estimate

• Odds Ratio

• McNemar Test

• Cochran’s ve Mantel–Haenszel İstatistikleri

• Column Proportions Testi

(SPSS 26 sürümünde bu testler “Crosstabs → Statistics” penceresinde ayrı kutucuklarla seçilir.)

Veri ve Ölçüm Düzeyi Koşulları

• Tablolarda kullanılacak değişkenler sayısal kodlarla (1, 2, 3...) veya 8 karakterden kısa metinlerle tanımlanmalıdır.

• Örneğin:

  • Cinsiyet = {1 = Erkek, 2 = Kadın}

  • Diyabet = {0 = Hayır, 1 = Evet}

📏 Ölçüm Düzeyine Göre Uygunluk

Veri Türü	Kullanılabilecek Testler	Not
Nominal	Ki-Kare, Phi, Cramér’s V	Kategoriler arasında doğal bir sıralama yoktur.
Ordinal	Gamma, Somers’ d, Kendall’s Tau	Kategoriler sıralıdır (ör. düşük–orta–yüksek).
Oran / Aralık (Quantitative)	Eta, Pearson r	Nicel değişkenlerle ilişki ölçümü yapılabilir.

(SPSS 26 sürümünde veri türleri Variable View ekranında “Measure” sütununda belirlenir.)

⚠️ Not: Eğer sıralı değişkenler metin biçimindeyse, SPSS alfabetik sırayı “gerçek sıralama” olarak kabul eder.

Örneğin, low, medium, high sırasını high → low → medium şeklinde yanlış yorumlayabilir. Bu nedenle sıralı değişkenlerde sayısal kodlama daha güvenilirdir.

SPSS Üzerinden Uygulama Adımları

1️⃣ Menüden Analyze → Descriptive Statistics → Crosstabs... yolunu izleyin.

2️⃣ Satır (Row) değişkenini ve sütun (Column) değişkenini seçin.

3️⃣ (İsteğe bağlı) Bir veya daha fazla Control (Layer) değişkeni ekleyin.

4️⃣ Statistics... → Ki-Kare ve ilişki ölçülerini seçin.

5️⃣ Cells... → Gözlenen / Beklenen değerler ve yüzde dağılımlarını görüntüleyin.

6️⃣ Format... → Kategori sıralamasını belirleyin (örneğin artan ya da azalan).

7️⃣ OK → Çapraz tablo oluşturulur.

(SPSS 26 sürümünde “Cells” penceresinde ayrıca yüzdelik türü – satır, sütun veya toplam yüzdesi – seçilebilir.)