10.000 Kişilik Sağlık Verisi Üzerinde Crosstabs Analizi & Yorumlama – SPSS Uygulamalı Anlatım
- Nominal Analiz
- 4 gün önce
- 7 dakikada okunur
🔬 Crosstabs Nedir?
Crosstabs (Çapraz Tablo) analizi, iki veya daha fazla kategorik değişken arasındaki ilişkiyi test etmek için kullanılan en temel ama en güçlü yöntemlerden biridir. Örneğin bir hastane verisinde “beta bloker kullanımı” ile “komplikasyon gelişimi” arasındaki bağlantıyı Crosstabs yöntemiyle inceleyebiliriz.
Bu analiz, her bir değişkenin kategorilerini karşılaştırarak hangi gruplarda beklenenden fazla ya da az vaka olduğunu gösterir. Ayrıca istatistiksel anlamlılık (Ki-Kare testi), ilişki gücü (Cramer’s V, Phi, Lambda) ve bilgi düzeyi (Uncertainty Coefficient) gibi ölçülerle desteklenir.
⚙️ SPSS’te Crosstabs Analizi Nasıl Yapılır?
SPSS’te Crosstabs analizi için izlenecek adımlar:
1️⃣ Menüden şu yolu seçin: Analyze → Descriptive Statistics → Crosstabs...
2️⃣ Açılan pencerede:
Rows (Satır): Bağımsız değişken (örneğin “Beta bloker kullanımı”)
Columns (Sütun): Bağımlı değişken (örneğin “cerrahi komplikasyon”)
Layer(s): Katman değişkeni (örneğin “cinsiyet”, “cinsiyet”)
3️⃣ Statistics... sekmesinden seçilebilecek analiz türleri:
Chi-Square Tests: Değişkenler arası ilişki anlamlı mı?
Phi ve Cramer’s V: İlişki ne kadar güçlü?
Lambda / Somers’ d: Yönlü ilişki katsayıları
Uncertainty Coefficient: Bilgi düzeyi ölçümü
4️⃣ Cells... sekmesinden işaretlenmesi önerilen kutular:
Observed, Expected, Row %, Column %, Total %
Gerekirse Residuals sekmesinden “Adjusted Standardized Residuals”
5️⃣ “OK” tuşuna bastığınızda, SPSS her kategori kombinasyonu için gözlenen ve beklenen frekansları, anlamlılık değerlerini ve ilişki ölçülerini tablo olarak üretir.
💡 Crosstabs Analizinin Avantajları
🔹 Basit ama güçlü: Kategorik veriler arasındaki bağımlılığı hızlıca test eder.
🔹 Anlamlılık testi içerir: Ki-Kare istatistiği ile p<0.05 seviyesinde anlamlı ilişkileri gösterir.
🔹 Yön ve güç ölçümü yapar: Cramer’s V, Phi, Gamma, Lambda gibi katsayılarla ilişkinin yönü ve gücü ölçülür.
🔹 Alt grup analizi sağlar: “Layer” özelliği sayesinde cinsiyet, yaş, bölge gibi katmanlar eklenebilir.
🔹 Görselleştirme desteği: Crosstabs sonuçları bar grafik, clustered chart ve heatmap gibi görsellerle desteklenebilir.
📊 Çıktıların Yorumlanması
N (Geçerli Sayı): 4.327→ Analizde kullanılan, tüm değişkenlerde eksiksiz bilgiye sahip vaka sayısıdır.
Percent (Geçerli Yüzde): %43,3→ Toplam 10.000 hastanın %43,3’ü analizde yer almıştır.
Missing N (Eksik Sayı): 5.673→ En az bir değişkende eksik veriye sahip vaka sayısıdır; bu hastalar analize dahil edilmemiştir.
Missing Percent (Eksik Yüzde): %56,7→ Veri setindeki vakaların yarısından fazlasında (yaklaşık %57) eksik bilgi bulunmaktadır.
Total N (Toplam Sayı): 10.000→ Araştırma kapsamındaki toplam vaka sayısıdır.
Total Percent (Toplam Yüzde): %100→ Tüm veri setinin genel oranını ifade eder.
📊 Yorum: Eksik veri oranının %56,7 gibi yüksek bir düzeyde olması, analizin yalnızca %43,3’lük geçerli örnek üzerinden yapılmasına neden olmuştur. Bu durum istatistiksel gücü azaltabilir ve bulguların genellenebilirliğini sınırlandırabilir.
🔹 Değişkenler:
Bağımsız değişken: Beta bloker kullanımı
Bağımlı değişken: Cerrahi komplikasyon durumu
Katman değişkeni: Cinsiyet (burada toplam üzerinden değerlendirme yapılmış)
📊 Tablo Girdileri ve Karşılıkları:
Count (Gözlenen Frekans / Gözlenen Sayı):
Beta bloker kullanmayanlarda:
Komplikasyon yok → 1.843 kişi
Komplikasyon var → 226 kişi
Toplam → 2.069 kişi
Beta bloker kullananlarda:
Komplikasyon yok → 1.995 kişi
Komplikasyon var → 263 kişi
Toplam → 2.258 kişi
Expected Count (Beklenen Frekans):
Bağımsızlık varsayımı altında, her hücrede beklenen olgu sayısıdır.
Değerlerin gözlenen frekanslarla (Count) yakın olması, değişkenler arasında güçlü bir fark olmadığını düşündürür.
Örneğin:
Komplikasyon “yok” grubunda beklenen değer 1.835,2, gözlenen ise 1.843 → fark çok az.
Komplikasyon “var” grubunda beklenen değer 233,8, gözlenen 226 → fark küçük.
% within Cerrahi komplikasyon durumu (Her sütun içindeki yüzde):
Komplikasyon olmayanlarda:
Beta bloker kullanmayan → %48,0
Beta bloker kullanan → %52,0
Komplikasyon olanlarda:
Beta bloker kullanmayan → %46,2
Beta bloker kullanan → %53,8
🧠 Yorumlama:
Beta bloker kullanan bireylerde komplikasyon oranı %53,8,kullanmayanlarda ise %46,2’dir.
Bu fark küçük görünmektedir; olasılıkla istatistiksel olarak anlamlı olmayabilir (bunu Chi-Square testi belirleyecektir).
Beklenen ve gözlenen değerlerin birbirine çok yakın olması da bu durumu desteklemektedir.
Cinsiyet etkisi bu tabloda “Total” düzeyinde analiz edilmiştir; ancak ilerleyen analizlerde cinsiyet katmanına göre ayrım yapılabilir.
🩺 Özet Değerlendirme:
Beta bloker kullanımı ile cerrahi komplikasyon arasında hafif düzeyde fark görülmektedir.
Ancak farkın istatistiksel anlamlılığı için Chi-Square (Ki-kare) testi sonuçları kontrol edilmelidir.
Eğer p<0.05 çıkarsa, beta bloker kullanımı ile komplikasyon gelişimi arasında anlamlı ilişki vardır denir.
p>0.05 çıkarsa, bu iki değişkenin bağımsız olduğu (ilişkisiz) yorumu yapılır.
📊 Tablo Başlıklarının Türkçe Karşılıkları
İngilizce Terim | Türkçe Karşılık |
Value | Test istatistik değeri |
df (Degree of Freedom) | Serbestlik derecesi |
Asymptotic Significance (2-sided) | Asimptotik anlamlılık düzeyi (p değeri) |
Exact Sig. (2-sided) | Tam anlamlılık değeri (özellikle küçük örneklemler için) |
N of Valid Cases | Geçerli vaka sayısı |
👨⚕️ Erkek Hastalar İçin Sonuçlar
Pearson Chi-Square = 0,000, p = 0,998
Continuity Correction = 0,000, p = 1,000
Fisher’s Exact Test = 1,000
N = 2.132
🩺 Yorum:
Erkeklerde beta bloker kullanımı ile cerrahi komplikasyon arasında hiçbir anlamlı ilişki yoktur (p>0,05).Ki-kare değeri 0’a çok yakın olduğundan değişkenler bağımsız görünmektedir.
👩⚕️ Kadın Hastalar İçin Sonuçlar
Pearson Chi-Square = 1,120, p = 0,290
Continuity Correction = 0,982, p = 0,322
Fisher’s Exact Test = 0,311
N = 2.195
🩺 Yorum:
Kadınlarda da beta bloker kullanımı ile cerrahi komplikasyon arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p>0,05).Kadın grubundaki küçük farklılıklar tesadüfi varyasyon sınırındadır.
⚕️ Toplam (Cinsiyet Ayrımı Olmaksızın)
Pearson Chi-Square = 0,565, p = 0,452
Continuity Correction = 0,495, p = 0,482
Likelihood Ratio = 0,566, p = 0,452
🩺 Yorum:
Tüm örneklem dikkate alındığında da sonuç anlamsızdır (p>0,05).Bu, beta bloker kullanımının cerrahi komplikasyon gelişimiyle ilişkili olmadığını göstermektedir.
📈 Genel Değerlendirme
Cinsiyet faktörüne göre analizler ayrıldığında da sonuç değişmemiştir.
Her iki cinsiyette ve toplamda p>0,05, bu da istatistiksel bağımsızlık anlamına gelir.
Klinik açıdan: Beta bloker kullanımı cerrahi komplikasyon riskini artırmamaktadır.
Veri açısından: Bu ilişkiyi incelemek için daha büyük ve dengeli (eksik verisi az) bir örneklem önerilir.
📊 Tablo Başlıklarının Türkçe Karşılıkları
İngilizce Terim | Türkçe Karşılık |
Value | Test istatistik değeri |
df | Serbestlik derecesi |
Asymptotic Significance (2-sided) | Asimptotik anlamlılık (çift yönlü p-değeri) |
Exact Sig. (2-sided) | Tam anlamlılık değeri (çift yönlü) |
Exact Sig. (1-sided) | Tam anlamlılık değeri (tek yönlü) |
N of Valid Cases | Geçerli vaka sayısı |
⚕️ Test Değerleri
Fisher’s Exact Test (Exact Sig. 2-sided) = 0,471
Fisher’s Exact Test (Exact Sig. 1-sided) = 0,241
Linear-by-Linear Association (p = 0,452)
N = 4.327 geçerli vaka
🧠 Yorumlama Adımları
Fisher’s Exact Test (Tam Anlamlılık Testi)
Bu test, özellikle 2x2 tablolarda ve küçük hücre frekanslarında güvenilirlik sağlar.
Burada p(2-sided) = 0,471 ve p(1-sided) = 0,241 olduğundan p>0,05 → anlamlı fark yoktur.
Yani beta bloker kullanımı ile cerrahi komplikasyon durumu arasında ilişki yoktur.
Linear-by-Linear Association (Doğrusal İlişki Katsayısı)
Bu test, iki değişken arasında doğrusal eğilim (trend) olup olmadığını değerlendirir.
p = 0,452 > 0,05, dolayısıyla anlamlı bir doğrusal ilişki bulunmamaktadır.
Geçerli Vaka Sayısı (N of Valid Cases = 4.327)
Analize dahil edilen geçerli gözlem sayısıdır.
Eksik veriler (5.673 kişi) analiz dışında bırakılmıştır; bu, gücü düşürmüş olabilir.
🩺 Sonuç
İstatistiksel olarak: Tüm testlerde p>0,05 → bağımsızlık varsayımı korunmuştur.
Klinik olarak: Beta bloker kullanımı cerrahi komplikasyon riskini anlamlı biçimde etkilememektedir.
Analizsel olarak: Cinsiyet düzeyinde yapılan ayrım fark yaratmamıştır.
📊 Tablo Başlıklarının Türkçe Karşılıkları
İngilizce Terim | Türkçe Karşılık |
Nominal by Nominal | Nominal (sırasız kategorik) değişkenler arası ilişki |
Lambda | Hata azaltma oranına dayalı ilişki katsayısı |
Goodman and Kruskal Tau | Bağımlı değişkenin öngörüsündeki doğruluk oranı |
Uncertainty Coefficient | Bilgi kazancına dayalı ilişki katsayısı |
Symmetric / Dependent | Değişkenlerin hangi yönde bağımlı olarak ele alındığı |
👨⚕️ Erkek Katılımcılar
Lambda (Symmetric, Dependent) = 0,000
Goodman and Kruskal Tau = 0,000
Uncertainty Coefficient = 0,000
🩺 Yorum:
Erkeklerde beta bloker kullanımı ile cerrahi komplikasyon gelişimi arasında yönlü bir ilişki bulunmamaktadır. Tüm katsayılar 0,000 olduğundan, değişkenler arası ilişki gücü yok (tam bağımsız) düzeyindedir.
👩⚕️ Kadın Katılımcılar
Lambda = 0,000
Goodman and Kruskal Tau = 0,001
Uncertainty Coefficient = 0,001
🩺 Yorum:
Kadın grubunda da sonuç istatistiksel olarak anlamsızdır. Goodman & Kruskal Tau değerinin 0,001 olması, değişkenler arasında %0,1 gibi ihmal edilebilir düzeyde bir ilişki bulunduğunu gösterir.
⚕️ Toplam (Cinsiyet Ayrımı Olmaksızın)
Lambda = 0,000
Goodman and Kruskal Tau = 0,000
Uncertainty Coefficient = 0,000
🩺 Yorum:
Toplam örneklemde de hiçbir yönlü ilişki gözlenmemiştir. Yani beta bloker kullanımı, cerrahi komplikasyon gelişimi üzerinde belirleyici değildir. Bu durum, hem istatistiksel hem de klinik olarak “bağımsız değişken etkisizliği” anlamına gelir.
📈 Genel Değerlendirme
Lambda, Tau ve Uncertainty Coefficient değerlerinin tamamı ≈ 0 → ilişki yok.
Cinsiyet katmanında da tablo değişmemekte, ilişki yönü sıfıra yakın seyretmektedir.
Bu sonuç, önceki Chi-Square Testi ile tutarlıdır (p>0,05).
Beta bloker kullanımı, örneklemde cerrahi komplikasyon oranlarını anlamlı şekilde değiştirmemektedir.
📊 Tablo Başlıklarının Türkçe Karşılıkları
İngilizce Terim | Türkçe Karşılık |
Phi | İki nominal değişken arasındaki ilişki gücü katsayısı |
Cramer’s V | Tablo boyutuna göre uyarlanmış ilişki katsayısı |
Contingency Coefficient | Ki-kare temelli bağımlılık katsayısı |
Approximate Significance | Yaklaşık anlamlılık (p değeri) |
N of Valid Cases | Geçerli vaka sayısı |
👨⚕️ Erkek Katılımcılar
Phi = 0,000
Cramer’s V = 0,000
Contingency Coefficient = 0,000
p = 0,998, N = 2.132
🩺 Yorum:
Erkeklerde ilişki katsayıları sıfırdır. Bu, beta bloker kullanımı ile cerrahi komplikasyon durumu arasında hiçbir bağıntı olmadığını gösterir.p > 0,05 → Sonuç istatistiksel olarak anlamsızdır.
👩⚕️ Kadın Katılımcılar
Phi = 0,023, Cramer’s V = 0,023, Contingency Coefficient = 0,023
p = 0,290, N = 2.195
🩺 Yorum:
Kadınlarda katsayılar çok düşük düzeyde (0,023) olup, anlamlılık p>0,05. Bu durum, ilişkinin zayıf ve istatistiksel olarak anlamsız olduğunu gösterir. Başka bir deyişle, kadınlarda da bağımsızlık korunmaktadır.
⚕️ Toplam (Cinsiyet Ayrımı Olmaksızın)
Phi = 0,011, Cramer’s V = 0,011, Contingency Coefficient = 0,011
p = 0,452, N = 4.327
🩺 Yorum:
Tüm örneklem genelinde, ilişki katsayıları 0,01 seviyesindedir, yani ihmal edilebilir düzeydedir. p > 0,05 olduğu için sonuçlar anlamsızdır. Beta bloker kullanımı, cerrahi komplikasyonla istatistiksel olarak ilişkili değildir.
📈 Genel Değerlendirme
Phi, Cramer’s V ve Contingency Coefficient değerleri tüm gruplarda ≈ 0 → ilişki yok.
Kadın grubunda bile 0,02 seviyesindeki fark, önemsiz düzeyde zayıf bir korelasyona işaret eder.
Bu bulgu, önceki Chi-Square ve Directional Measures tablolarıyla tam uyum içindedir.
Sonuç: Beta bloker kullanımı, cerrahi komplikasyon gelişimiyle istatistiksel olarak bağımsız bir değişkendir.
🧩 1. Grafik Yapısının Türkçe Açıklaması
X Ekseni (Yatay): Beta bloker kullanımı durumu → Hayır / Evet
Y Ekseni (Dikey): Kişi sayısı (Count)
Renkler:
🔵 Mavi → Cerrahi komplikasyon gelişmeyenler (Hayır)
🔴 Kırmızı → Cerrahi komplikasyon gelişenler (Evet)
Grafik iki ayrı panelde gösterilmiştir:
Üstte Cinsiyet = Erkek,
Altta Cinsiyet = Kadın grubuna aittir.
👨⚕️ 2. Erkek Katılımcılar (Üst Grafik)
Beta bloker kullanan erkeklerde (sağ mavi sütun), komplikasyon yaşamayanların sayısı çok yüksek, komplikasyon yaşayanlar oldukça azdır.
Beta bloker kullanmayanlarda da benzer dağılım görülmektedir.
🔹 Yorum: Beta bloker kullanımı, erkeklerde komplikasyon oranını değiştirmemektedir.
Bu durum Chi-Square p=0,998 sonucu ile de tutarlıdır.
👩⚕️ 3. Kadın Katılımcılar (Alt Grafik)
Kadınlarda da “Evet” (kullanan) ve “Hayır” (kullanmayan) grupları arasında komplikasyon oranları görsel olarak neredeyse aynıdır.
Komplikasyon yaşamayan kadın sayısı her iki grupta da baskındır.
🔹 Yorum: Kadın grubunda da beta bloker kullanımının cerrahi komplikasyon gelişimi üzerinde belirgin bir etkisi yoktur.
Bu gözlem p=0,290 ile istatistiksel olarak doğrulanmıştır.
📈 4. Genel Görsel Eğilim
Her iki cinsiyet grubunda da mavi sütunlar (komplikasyon yok) kırmızı sütunlardan belirgin şekilde daha yüksektir.
Gruplar arası oran farkı istatistiksel olarak anlamsız (p>0,05).
Bu, beta bloker kullanımının cerrahi komplikasyon riskini artırmadığını veya azaltmadığını göstermektedir.
🩺 Klinik Yorum
Beta bloker kullanan ve kullanmayan bireylerde komplikasyon görülme oranı benzerdir.
Cinsiyet faktörü, bu ilişkiyi değiştirmemektedir.
Sonuçlar, ilaç kullanımının cerrahi sonuçlar üzerindeki bağımsız etkisinin zayıf olduğunu desteklemektedir.
Yorumlar